tag:blogger.com,1999:blog-84437759474485645122024-02-07T15:44:56.987+05:30अर्थ मराठी ई-पुस्तक मार्गदर्शक आणि प्रकाशकAbhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.comBlogger127125tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-59619050741317104492021-03-05T16:55:00.003+05:302021-03-05T16:55:58.016+05:30राजमाता जिजाबाई<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/WOItMB1dvog" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपल्या मनात तयार असलेली हिंदवी स्वराज्याची संकल्पना प्रत्यक्षात
साकार करण्यासाठी छत्रपती शिवरायांना ज्ञान</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चारित्र्य</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चातुर्य</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघटन व पराक्रम अशा राजस व सत्त्वगुणांचे बाळकडू देणार्या
राजमाता!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्तृत्व
मनगटात उतरण्यापूर्वी त्याला मनात रुजवावं लागतं. मडक्याचा आकार कुंभाराच्या
हातांवर आणि त्याहीपेक्षा त्याच्या प्रतिभेवर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कल्पनाक्षमतेवर अवलंबून असतो. कर्तृत्ववान पुरुषांचही हेच
सूत्र आहे. बालपणापासून ज्याला वाघ दिसला की झेप घेऊन त्याच्याशी त्याच्याच
त्वेषानं लढावं ही शिकवण दिली जाते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तो आयुष्यात कशाचीही तमा करत नाही.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदवी
स्वराज्याच्या आड येणार्या </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भेकडांशी लढण्याचं धैर्य शहाजीपुत्र शिवरायांना मिळालं ते
जिजाऊंच्या निडरपणे जगण्याच्या संस्कारांतून.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजे
सिंदखेड वतनाचे (सध्याच्या बुलढाणा जिल्ह्यातील) पाच हजारी मनसबदार लखोजी जाधव आणि
म्हाळसाबाई यांच्या पोटी जिजाऊंचा जन्म झाला. कर्तृत्ववान पित्याच्या पराक्रमाचे
पोवाडे पाळण्यात असल्यापासून जिजाऊंच्या कानावर होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण वयासोबत पारतंत्र्याची
जाणीवही वाढत गेली आणि लाचारीच्या व फितुरीच्या रोगाचा त्या मनापासून तिरस्कार करू
लागल्या.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्या
वयात बाहुल्यांचा खेळ मांडून संसाराची तालीम करण्यात मुलं दंग असतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या वयात जिजाऊ तलवारीची मूठ
घट्ट पकडण्यात दंग होत्या. लष्करी प्रशिक्षणासाठी लखोजींकडे हट्ट करणार्या
जिजाऊंना शूरवीरांच्या कथा ऐकून स्फुरण चढे. म्हाळसाईंनी आपल्या लेकीला अशा कथा
सांगून तिच्या शूरपणाला प्रोत्साहन दिले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकांनी
गुलाम व्हावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुसलमानी साम्राज्याची इमाने इतबारे चाकरी करावी आणि मनसबदार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वतनदार व्हावे. ज्ञानी माणसांनी
आपल्याच माणसांची घरे लुटून शत्रूने किती कमाई केली याचा हिशेब शत्रूलाच सांगावा.
कलाकारांनी आपल्याच माणसांची फजिती रंगवून-रंगवून शत्रूला ऐकवावी.... सगळंच
विपीरीत घडत होतं.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शत्रूचे
सरदार आया-बायांची अब्रु वेशीवर टांगत होते. मुलींचा लिलाव होत होता. स्वातंत्र्य
कशाला म्हणतात हे विसरून गेलेला समाज निमूटपणे सगळे अत्याचार सहन करत होता. शेतकर्यांची
तर याहून वाईट अवस्था होती. पिकवावं आपण आणि कणगी मात्र बादशहाची भरावी. घाम
गाळावा पण पोट भरू नये. समाजाची ही दयनीय अवस्था जिजाऊंना बघवत नव्हती. त्यांना या
अन्याय-अत्याचार विरुद्ध लढणारा वीर पाहायचा होता.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जिजाऊंचा
विवाह शहाजीराजे भोसलेंशी झाला (१६०५). दोन तेजस्वी जीव एकत्र आले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण तरीही जिजाऊंच्या
स्वप्नातल्या हिंदवी साम्राज्याची पहाट दिसत नव्हती. अखेर त्यांनी भवानी मातेलाच
साकडं घातलं. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेजस्वी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पराक्रमी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य स्थापनेचे सामर्थ्य असणारा पुत्र माझ्या पोटी जन्माला घाल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून पदर पसरला. पराक्रमी
शहाजीराजांची ओढाताण जिजाऊ जवळून अनुभवत होत्या. त्यांचे आदिलशाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निजामशाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुघलशाही इत्यादी शाहींमध्ये
पराक्रम गाजवूनही असलेले दुय्यम स्थान जिजाऊंना जाणवत होते. ती सत्ता असली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेथे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानसन्मान नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्थिरता नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रयतेचं कल्याण नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">याचे जिजाऊंना भान येत होते.
मुलाच्या जन्माआधी त्याच्या जीवनाचं ध्येय ठरवणार्या किती माता या समाजात असतील
देव जाणे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण एका मातेने ती किमया केली आणि शतकानुशतके स्वराज्यावर अन्याय
करणार्या दैत्यांचा नि:पात झाला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भवानी
आईला जिजाऊंचं हे मागणं पूर्ण करणं भाग होतं</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कारण जे दु:ख जिजाऊचं होतं तेच दु:ख भवानी मातेचं होतं.
तिचा धर्म बुडत होता. तिची मंदिरं पाडली जात होती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मूर्ती तोडल्या जात होत्या. तिलाही एक कर्तृत्ववान जीव
जन्माला घालण्यासाठी समर्थ आई हवी होती. दोघींच्या गरजा एक होत्या. लक्ष्य एक
होते. स्वप्न एक होते. या स्वप्नाचा परिपाक म्हणून जिजाऊंच्या पोटी शिवरायांचा
जन्म झाला आणि शिवजन्मासोबत हिंदवी स्वराज्याच्या पायाभरणीला सुरुवात झाली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जिजाऊंनी
शिवरायांना गोष्टी सांगीतल्या त्या पारतंत्र्यात सुरू झालेल्या आणि स्वातंत्र्यात
संपलेल्या. सीतेचे हरण करणार्या दुष्ट रावणाचा वध करणारा राम किती पराक्रमी होता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बकासुराचा वध करून दुबळ्या
लोकांची सुटका करणारा भीम किती पराक्रमी होता. अशा प्रत्येक गोष्टीत त्यांनी
पराक्रमी पुरुषाला भगवंताचे स्थान दिले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर स्वातंत्र्याला ध्येयाचे स्थान दिले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रत्येक पराक्रमी पुरुषाच्या जीवनाचे ध्येय एकच असते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जे पारतंत्र्यात असतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांना स्वातंत्र्य मिळवून देणे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही त्यांनी शिवरायांना दिलेली
शिकवण होती. आणि त्यासोबत </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपण- समाज</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तू आणि मीही - पारतंत्र्यात आहोत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही प्रत्येक कथेनंतर दिलेली जाणीव होती. कर्तृत्व
गाजविण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे स्वराज्य स्थापन करणे ही शिवरायांची धारणा झाली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ती जिजाऊंच्या या
संस्कारांमुळेच.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिवरायांच्या
मनात कर्तृत्वाची ठिणगी टाकतानाच जिजाऊंनी त्यांना राजनीतीही शिकविली. समान न्याय
देण्याची वृत्ती आणि अन्याय करणार्याला कठोरात कठोर शिक्षा देण्याचं धाडस दिलं.
शस्त्रास्त्रांच्या प्रशिक्षणावर स्वत: बारकाईनं लक्ष ठेवलं. शहाजीराजांची कैद व
सुटका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अफझलखानाचे
संकट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आग्रा येथून
सुटका अशा अनेक प्रसंगांत शिवरायांना जिजाऊंचे मार्गदर्शन लाभले. शिवराय मोठ्या
मोहिमांवर असताना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खुद्द जिजाऊ राज्यकारभारावर बारीक लक्ष ठेवत असत.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुलं
आईकडून सदाचार व प्रेमाचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर वडिलांकडून कर्तृत्वाचा वसा घेतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण जिजाऊ त्याला अपवाद आहेत. शहाजीराजेंच्या गैरहजेरीत
त्यांनी दोन्ही </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भूमिका पार पाडल्या.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या
संस्कारांच्या जोरावरती छत्रपती शिवरायांनी हजारो वर्षांची गुलामगिरी मोडून काढली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदवी स्वराज्याची स्थापना
केली. पुत्राच्या कर्तृत्वावर वेळोवेळी मायेची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रोत्साहनाची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मार्गदर्शनाची फुंकर घालत त्याला राजसिंहासनावर अधिष्ठित
झालेला बघेपर्यंत जिजाऊ लढत राहिल्या. रायगडावर शिवराज्याभिषेक झाल्यानंतर बारा
दिवसांनी १७ जून</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१६७४ ला त्यांनी स्वतंत्र हिंदवी स्वराज्यात शेवटचा श्वास घेतला.
रायगडाच्या पायथ्याशी पाचाड या गावी राजमाता जिजाबाईंची समाधी आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-66789300125400141812021-03-04T16:52:00.003+05:302021-03-05T16:53:37.550+05:30संत एकनाथ<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/hF6_tQYPgxg" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्र्वरी</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ची प्रत शुद्ध करण्यासह</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उच्च दर्जाचे विपुल साहित्य
निर्माण करणारे संत कवी आणि </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारुडांतून</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रंजनासह समाजाचे प्रबोधन करणारे समाजसुधारक!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शांतीब्रह्म</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पदाला पोहोचलेले सत्पुरुष</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उच्च कोटीचे समाजसुधारक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महान तत्त्ववेत्ता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संस्कृत भाषेचे गाढे अभ्यासक अशा
अनेक गुणविशेषणांसह </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानाचा एका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या बिरुदावलीने सार्या महाराष्ट्राला परिचित असणारे व्यक्तिमत्त्व
म्हणजे संत एकनाथ! आदर्श गृहस्थाश्रमी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मायमराठीचे सुपुत्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">व्युत्पन्नमति पंडित</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दयेचा सागर या शब्दांतही त्यांचे वर्णन करता येईल.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यांचे
मूळ पुरुष भास्करपंत कुलकर्णी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे प्रतिष्ठान ऊर्फ पैठण नगरीत राहणारे होते. संत भानुदास हे त्यांचे
पणजोबा. यांचे कुलदैवत सूर्यनारायण होते. श्री संत एकनाथांच्या वडिलांचे नाव
सूर्यनारायण होते. आईचे नाव रुक्मिणी होते. एकनाथांचा जन्म शके १४५० ते १४५५ या
दरम्यान झाल्याचे मानले जाते. दुर्दैवाने त्यांना आई-वडिलांचा सहवास फार काळ लाभला
नाही. त्यांचे पालनपोषण आजोबांनी केले. चक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पाणी आणि सरस्वती हे त्यांचे आजोबा व आजी होत. एकनाथांना
लहानपणापासून अध्यात्म ज्ञानाची व हरिकीर्तनाची आवड होती.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एकनाथांचे
गुरू सद्गुरू जनार्दन स्वामी हे देवगड (देवगिरी) येथे यवन दरबारी अधिपती होते. हे
मूळचे चाळीसगावचे रहिवासी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांचे आडनाव देशपांडे होते. ते महान दत्तोपासक होते. सद्गुरू म्हणून
संत एकनाथांनी यांना </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मनोमनी वरले होते. जनार्दनपंत हे विद्वान व सत्शील
आचरणाचे होते. नाथांनी अथक परिश्रम करून गुरुसेवा केली. साक्षात् दत्तात्रयांनी त्यांना
दर्शन दिले. आत्मबोध</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पूर्णगुरुकृपा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि भगवंत दत्तात्रय यांचे दर्शन यांमुळे </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाथांचे जीवन
</span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धन्य झाले. नाथांनी अनेक तीर्थयात्राही केल्या.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाथांनी
सद्गुणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुलक्षणी मुलीशी विवाह केला. ही मुलगी पैठणजवळच्या वैजापूरची होती.
तिचे सासरचे नाव गिरीजा होते. त्यांना गोदावरी व गंगा या दोन मुली व हरी नावाचा
मुलगा होता. त्यांचा मुलगा हरिपंडित या नावाने प्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यात होता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परंपरेचा अतिशय अभिमानी होता. कवी मुक्तेश्र्वर हे
नाथांचे नातू होत.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
ज्ञानेश्र्वरांच्या नंतर सुमारे २५० वर्षांनी नाथांचा जन्म झाला. अतिशय प्रतिकूल परिस्थिती
होती. यवनांचे राज्य होते. याच दरम्यान विजयनगरचे हिंदू साम्राज्य बुडाले होते.
संपूर्ण समाज कर्तव्यच्यूत झालेला होता. स्वधर्म</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराष्ट्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य यांविषयी सर्वत्र अज्ञानाचे वातावरण होते.
कर्मकांड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्मठपणा यावर जास्त भर होता. भर दिवसा स्त्रिया बाटविल्या जात
होत्या. धर्मावर अत्याचार होत होता. अशा बिकट समयी नाथांनी समाज सुधारण्यासाठी
जगदंबेला साद घातली.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बये दार उघड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणत नाथांनी भारूड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जोगवा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गवळणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोंधळ यांच्या साहाय्याने
जनजागृती</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केली. संत एकनाथ हे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संतकवी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पंतकवी व तंतकवी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते. रंजन व प्रबोधन करत अध:पतित समाजाला त्यांनी
सन्मार्गावर आणले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्राचा पुरुषार्थ जागविला. ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एका जनार्दन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून स्वत:चा उल्लेख</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एका जनार्दनी ही त्यांची
नाममुद्रा आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनेक
रचना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गवळणी असे स्फुट लेखन त्यांनी
केले.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एकनाथी भागवत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा त्यांचा ग्रंथ लोकप्रिय</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहे. ही
एकादश स्कंदावरील टीका आहे. एकूण १३६७ श्र्लोक आहेत. परंतु त्यावर भाष्य म्हणून १८</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">८१० ओव्या संत एकनाथांनी
लिहिल्या आहेत. मूळ भागवत १२ स्कंदांचे आहे. हे अतिशय प्रासादिक (व्यासकृत) काव्य
आहे.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाथांनी लिहिलेल्या भावार्थ रामायणाच्या सुमारे ४० हजार ओव्या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहेत.
त्यांचे </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रुक्मिणीस्वयंवर अत्यंत लोकप्रिय</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते.
नाथांची दत्ताची आरतीही (त्रिगुणात्मक त्रयमूर्ति दत्त हा जाण) प्रसिद्ध आहे. या
महात्म्याने</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विपुल वाङ्मय निर्माण करून मराठी भाषा समृद्ध</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केली.
सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजेज्ञानेश्र्वरीची प्रत शुद्ध केली.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाथ हे
महावैष्णव होते. दत्तभक्त होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देवीभक्त पण होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एका
जनार्दनी सोपा। विठ्ठलनाम मंत्र जपा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असा
साधा-सरळ संदेश त्यांनी आपल्याला दिला आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">फाल्गुन वद्य षष्ठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">शके १५२१ (इ.स.१५९९) या दिवशी संत एकनाथांनी देह
ठेवला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-64364003981330453012021-03-03T16:44:00.003+05:302021-03-05T16:51:15.733+05:30संत नामदेव<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/KxRWvPGdgso" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तील पहिले चरित्रकार व
आत्मचरित्रकार आणि </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कीर्तना</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">च्या माध्यमातून भागवत धर्म पंजाबपर्यंत नेणारे आद्य प्रचारक!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भक्तशिरोमणी
संत नामदेव हे संत ज्ञानदेवांच्या कालखंडात होऊन गेले. नामवेदाचे व नामविद्येचे
आद्य प्रणेते असलेले महाराष्ट्रातील हे एक थोर संत होत. आपल्या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कीर्तनकलेमुळे
प्रत्यक्ष पांडुरंगाला डोलायला लावणारा असा त्यांचा बहिश्र्चर प्राणहोता. संत
नामदेव प्रत्यक्ष श्रीविठ्ठलाच्या निकटवर्ती असलेला सखा होता.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पंढरीच्या
भागवत धर्माची पताका पंजाबपर्यंत घेऊन जाण्याचे कार्य</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी
स्वकर्तृत्वाने केले. संत नामदेव हे वारकरी संप्रदायाचे महान प्रचारक असून भारतभर
त्यांनी भावनिक एकात्मता साधली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दामाशेटी
हे संत नामदेवांचे वडील व गोणाई त्यांची माता होती. दामाशेटींचा व्यवसाय कपडे
शिवणे हा होता. यांच्या अगोदरच्या सातव्या पिढीतील पुरुष यदुशेट हे सात्विक
प्रवृत्तीचे भगवद्भक्त होते. सध्याच्या हिंगोली जिल्ह्यातील नरसी-बामणी हे संत
नामदेवांचे जन्म गाव होय. नामदेवांचा जन्म प्रभव नाम संवत्सर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शके ११९२ (इ.स.१२७०)मध्ये
कार्तिक शुद्ध एकादशीस</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रोहिणी नक्षत्रास</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रविवारी झाला. संत नामदेवांना ८० वर्षांचे आयुष्य लाभले. त्यांचे
बालपण हे भूवैकुंठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पंढरीमध्ये गेले. त्यांनी लहानपणापासूनच श्रीविठ्ठलाची अनन्यसाधारण
भक्ती केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
गोरोबांकडे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेरढोकी येथे निवृत्तीनाथ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्र्वर महाराज</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोपानदेव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुक्ताबाई</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत नामदेव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चोखामेळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विसोबा खेचर आदी संतांचा मेळा जमला होता. याच प्रसंगी संत
ज्ञानेश्र्वरांच्या विनंतीवरून गोरोबाकाकांनी उपस्थितांच्या आध्यात्मिक तयारीविषयी
आपले मतप्रदर्शन केले होते. या प्रसंगानंतरच संत नामदेवांना विसोबा खेचर हे
आध्यात्मिक गुरू म्हणून लाभले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">(</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ह्या प्रसंगाचा उल्लेख तपशीलातील छोट्या-मोठ्या फरकांसह
संतविषयक साहित्यात आढळतो.)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
नामदेवांची पत्नी राजाई</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मोठी बहीण आऊबाई</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नारा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विठा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोंदा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महादा हे त्यांचे चार पुत्र व एक मुलगी लिंबाई असा त्यांचा परिवार
होता. त्यांच्या कुटुंबात एकूण पंधरा माणसे होती. स्वत:ला </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नामयाची दासी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणणार्या संत जनाबाई याही
त्यांच्या परिवारातील एक सदस्य होत्या.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
नामदेवाची अभंगगाथा (सुमारे २५०० अभंग) प्रसिद्ध आहे. त्यांनी हिंदी भाषेत काही
अभंग रचना (सुमारे १२५ पदे) केली. त्यातील सुमारे साठ अभंग (नामदेवजीकी मुखबानी)
शीख पंथाच्या गुरुग्रंथ साहेबमध्ये गुरुमुखी लिपित घेतलेले आहेत. संत नामदेवांना
मराठी भाषेतील पहिले आत्मचरित्रकार व चरित्रकार मानले जाते. संत नामदेवांनी आदि</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाधी व तीर्थावळी किंवा तीर्थावली
या गाथेतील तीन अध्यायांतून संत ज्ञानेश्र्वरांचे चरित्र सांगितले आहे. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
ज्ञानेश्र्वरांच्या भेटीनंतर (इ.स.१२९१) संत नामदेवांचे आयुष्य पालटले. सर्व
संतांबरोबर त्यांनी भारतभर तीर्थयात्रा केल्या. त्यांच्या सद्गुरूंनी म्हणजेच
विसोबा खेचर यांनी त्यांना ब्रह्मसाक्षात्कार घडवून आणला. त्यांच्या कीर्तनांत
अनेक सद्गग्रंथांचा उल्लेख असे. यावरून ते बहुश्रुत व अभ्यासू असल्याचे लक्षात
येते. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नामदेव कीर्तन करी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुढे देव नाचे पांडुरंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’- </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी त्यांची योग्यता होती. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाचू कीर्तनाचे रंगी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानदीप लावू जगी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे त्यांच्या आयुष्याचे ध्येय
होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भागवत
धर्माचे आद्य प्रचारक म्हणून संत नामदेवांनी संत ज्ञानेश्र्वरांच्या संजीवन
समाधीनंतर सुमारे ५० वर्षे भागवतधर्माचा प्रचार केला. प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये
महाराष्ट्राची भावनिक एकात्मता जपण्याचे अवघड काम त्यांनी केले. पंजाबमधील शीख बांधवांना
ते आपले वाटतात. शीख बांधव </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नामदेव बाबा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून त्यांचे गुणगान गातात. पंजाबातील </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शबदकीर्तन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">व महाराष्ट्रातील </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वारकरी कीर्तन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यांत विलक्षण साम्य आहे. घुमान
(पंजाब) येथे शीख बांधवानी त्यांचे मंदिर उभारले आहे. बहोरदास</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लध्धा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विष्णुस्वामी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केशव कलाधारी हे त्यांचे पंजाबी
शिष्य होत. राजस्थानातील शीख बांधवांनीही यांची
मंदिरे उभारलेली आहेत. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत शिरोमणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे यथार्थ संबोधन त्यांच्याबद्दल वापरले जाते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">भगवद्भक्तांच्या व साधु-संतांच्या चरण धुळीचा स्पर्श व्हावा म्हणून पंढरपूर
येथील विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">पायरीचा दगड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">होण्यात त्यांनी धन्यता मानली. संत नामदेव हे आषाढ
वद्य त्रयोदशी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">शके १२७२ मध्ये ( शनिवारी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">दि. ३ जुलै</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">१३५० रोजी ) पंढरपूर येथे पांडुरंगचरणी विलीन झाले</span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-10599545396974664932021-03-02T16:42:00.004+05:302021-03-05T16:44:11.718+05:30संत तुकाराम<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/gTN_zxrM_g8" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अखंड</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनाहत कीर्तनामुळे ज्यांची काया ब्रह्मभूत झाली असे साक्षात्कारी </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सत्पुरूष</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’; </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जगाच्या कल्याणासाठी स्वत:चा देह
कष्टवणारे व जगाला आध्यात्मिक दीक्षा देणारे </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जगद्गुरू</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि भागवत धर्माचा कळस झालेले </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संतश्रेष्ठ</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’!<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जगद्गुरु
संतश्रेष्ठ तुकाराम महाराज हे साक्षात्कारी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निभिर्र्ड व एका अर्थाने बंडखोर संत कवी होते. विशिष्ट
वर्गाची पारंपरिक मक्तेदारी असलेला वेदांत तुकोबांच्या अभंगवाणीतून सामान्य
जनांपर्यंत प्रवाहित झाला. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग म्हटला की तो फक्त तुकोबांचाच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग तुकयाचा) एवढी लोकप्रियता त्यांच्या अभंगांना
मिळाली. संत तुकारामांची भावकविता म्हणजे अभंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक परंपरेचे महान द्योतक आहे.
वारकरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ईश्र्वरभक्त</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">साहित्यिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभ्यासक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामान्य रसिक आजही त्यांच्या अभंगांचा अभ्यास करतातच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच त्यांचे अभंग खेड्यातील
अशिक्षित लोकांच्याही नित्य पाठात आहेत. आजही ही लोकप्रियता </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाढतेच आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वेदाचा तो
अर्थ आम्हासीच ठावा। इतरांनी वहावा भार माथा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे परखड वक्तव्य तुकोबाराय अभिमानाने व्यक्त करतात. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तुका तरी सहज बोले वाणी। त्याचे
घरी वेदांत वाहे पाणी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भक्ती -ज्ञान-वैराग्य याने ओथंबलेली संत तुकारामांची अभंगवाणीपरब्रह्माच्या
अद्वैताची मनोमन पूजा बांधते. ते विटेवरचे सावळे परब्रह्म सगुण साकार होऊन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वत:ला तुकोबांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग-भक्तिरसात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बुडवून घेण्यात धन्यता मानते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आम्हा घरी धन शब्दांचीच रत्ने। शब्दांचीच शस्त्रे यत्न
करूं।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शब्दांवर प्रभुत्व राखत त्यांनी तत्कालीन समाजाला मार्गदर्शन केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जातिभेदावर टीका केली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीविठ्ठलावरची भक्ती प्रकट
केली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अध्यात्माचे
सार सांगितले. देश-काळ-लिंग भेदाच्या
पलीकडे त्यांची काव्य प्रतिभा झेपावलेली आपल्याला दिसते. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विष्णुमय जग वैष्णवाचा धर्म।
भेदाभेद-भ्रम अमंगळ।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या भूमिकेचा त्यांनी १७ व्या शतकात प्रसार केला. सांप्रदायिक आभिनिवेश
बाजूला ठेवून ऐक्यभाव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समता प्रस्थापित केली. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भागवत
धर्माचा कळस होण्याचे महद्भाग्य त्यांना लाभले. महाराष्ट्राच्या हृदयात अभंग
रूपाने ते स्थिरावले आहेत. त्यांच्या अभंगांत परतत्त्वाचा स्पर्श आहे. मंत्रांचे
पावित्र्य यांच्या शब्दकळेत पाझरते. त्यांचे अभंग म्हणजे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अक्षर वाङ्मय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहे. त्यांची प्रत्यक्षानुभूती
त्यांच्या भावकाव्यात आहे. त्यांच्या काव्यातील गोडवा व भाषेची रसाळता अतुलनीय
आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एका
शुचिष्मंत घराण्यात पुणे जिल्ह्यातील देहू येथे शके १५३० मध्ये (इ. स. १६०८) वसंत
पंचमी (माघ शु. पंचमी) या दिवशी त्यांचा जन्म झाला. नुकतीच इ. स. २००८ या वर्षी
त्यांच्या जन्माला ४०० वर्षे पूर्ण झाली आहेत. त्यांचे घराणे मोरे आणि आडनाव
अंबिले आहे. यांच्या घराण्यातील विश्र्वंभरबुवा हे मूळ पुरुष महान विठ्ठलभक्त
होते. त्यांच्या घराण्यात पंढरीची वारी करण्याची परंपरा होती. त्यांचे वडील
बोल्होबा व आई कनकाई होत. त्यांना सावजी हा मोठा भाऊ व कान्होबा धाकटा भाऊ होता.
मोठा भाऊ सावजी विरक्त वृत्तीचा होता. घराची संपूर्ण जबाबदारी तुकोबांच्यावरच
होती. पुण्याचे आप्पाजी गुळवे यांची कन्या
जिजाई (आवडी) यांच्याशी त्यांचा विवाह झाला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तुकोबारायांना
त्यांच्या प्रापंचिक जीवनात आपत्तीचे तडाखे सहन करावे लागले. अनेक दु:खे सहन करावी
लागली. ते १७-१८ वर्षांचे असताना त्यांचे
आई-वडील मरण पावले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मोठा भाऊ विरक्तीमुळे तीर्थाटनाला निघून गेला. भयंकर दुष्काळाचा
त्यांना सामना करावा लागला. संतू नावाचा त्यांचा मोठा मुलगा दुष्काळातच गेला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गुरे ढोरेही गेली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाजनकी बुडाली. मन उदास झाले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संसारात विरक्ती आली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या परिस्थितीत त्यांनी
श्रीविठ्ठलावरची आपली परमभक्ती कायम ठेवत भंडारा डोंगरावर उपासना चालू केली.
चिरंतनाचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शाश्र्वताचा शोध घेत असताना त्यांना साक्षात्कार झाला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परब्रह्मस्वरूप </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीविठ्ठल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांना भेटला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भामगिरी पाठारी वस्ती जाण केली।
वृत्ती स्थिरावली परब्रह्मी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सर्प</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विंचू</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">व्याघ्र अंगाशी झोंबले। पिडू जे
लागले सकळीक।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पंधरा दिवसामाजी साक्षात्कार
झाला। विठोबा भेटला निराकार।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या शब्दांत त्यांच्या
तपश्र्चर्येचे वर्णन केलेले आढळते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सतत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनंत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अथांग विठ्ठलभक्ती आणि ती केवळ
अंत:करणात व वाणीत नव्हे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर कृतीतूनही व्यक्त करणे हेच संत तुकारामांचे जीवन होते. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पंढरीची वारी आहे माझ्या घरी।
आणिक न करी तीर्थव्रत।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या वचनावरून पंढरपूरचे त्यांच्या जीवनातील स्थान लक्षात येते. पांडुरंग हेच त्यांचे दैवत होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वेद</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गीता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भागवत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्र्वरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुराणांचा त्यांचा अभ्यास होता
हे दिसून येते. अस्सल मराठमोळी भाषा हे त्यांच्या रचनांचे मुख्य वैशिष्ट्य होय.
वैराग्याच्या कसोटीवरचा आत्मानुभव अनंत गुणांनी त्यांच्या अभंगवाणीत प्रगट
झाल्याचा दिसतो. त्यांच्यारचनांतून श्रीविठ्ठलभक्तीसह संत-गुणवर्णन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्मठपणा व अंधश्रद्धेवर प्रहार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दांभिक-पाखंडी-खोट्या साधूंवर
टीका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विशुद्ध
पारमार्थिक जीवन जगण्यासाठीची सूत्रे इत्यादी अनेक विषय समोर येतात. त्यांच्या काही
अभंगांच्या एकेका चरणावरूनही एक समृद्ध आशय आपल्यासमोर येतो.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उदाहरणार्थ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जे का रंजले गांजले। त्यांसी म्हणे जो आपुले।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तोचि साधू ओळखावा। देव तेथेचि
जाणावा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संतांचिये गावी प्रेमाचा सुकाळ। नाही तळमळ दु:खलेश।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तुका म्हणे तोची संत। सोशि जगाचे आघात।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महापुरे झाडे जाती। तेथे लव्हाळे वाचती।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ऐसी कळवळयाची जाति। करी लाभाविण प्रीती।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुख पाहता जवापाडे। दु:ख पर्वताएवढे।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शुद्ध बीजापोटी। फळे रसाळ गोमटी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तुकोबांचे
हे अभंग समाजातील सर्व स्तरांत इतके झिरपले आहेत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">की असंख्य लोकांच्या मुखांतून त्याचे चरण सहजगत्या बाहेर
पडतात. अनेक चरण हे मराठी भाषेतील सुविचारच बनून गेले आहेत. अवघ्या ४१ वर्षांच्या
आयुष्यात त्यांनी सुमारे ५००० अभंगांची रचना केली. प्रत्येक क्षण त्यांनी भक्तीने
व नामसंकीर्तनाने जागविला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आम्ही जातो आमुच्या गावा। आमुचा राम राम घ्यावा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणत तसेच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सकळही माझी बोळवण करा। परतोनि
घरा जावे तुम्ही।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाढवेळ झाला उभा पांडुरंग।
वैकुंठा श्रीरंग बोलावतो।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आम्ही जातो तुम्ही कृपा असो
द्यावी । सकळा सांगावी विनंती माझी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंत:काळी विठो आम्हासी पावला।
कुडीसहित झाला गुप्त तुका।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे
म्हणत ते फाल्गून वद्य द्वितीया शके १५७१ मध्ये (इ. स.१६४९) ब्रह्मलीन झाले. (शके
पंधराशे एकाहत्तरी। विरोधक्ष नाम संवत्सरी। फाल्गुन वद्य द्वितीया सोमवारी। प्रथम
प्रहरि प्रयाण केले।। अशी नोंद आढळते.)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीसंत
तुकारामांचे सार्थ वर्णन कवी वामन पंडित यांनी पुढील शब्दांत केले आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जयाची वदे पूर्ण वेदांत वाणी।
म्हणावे कसे हो तया लागी वाणी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">परब्रह्मरूपी असा जो तुकावा। तयाचे तुकी कोण दुजा तुकावा।।</span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-67838413439172102922021-03-01T16:40:00.003+05:302021-03-05T16:41:43.074+05:30समर्थ रामदास<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/MRWHKszD0gE" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शुकासारिखे पूर्ण वैराग्य ज्याचे। वशिष्ठापरि ज्ञान योगेश्र्वराचे।
कवि वाल्मिकासारिखा मान्य ऐसा। नमस्कार माझा सद्गुरू रामदासा।।</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परमार्थ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वधर्मप्रेम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रप्रेम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघटन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रबोधन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजकारण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकारण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रपंच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काव्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">साहित्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बलोपासना अशा अनेक विषयांचे
सर्वस्पर्शी कर्ते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भाष्यकार आणि द्रष्टे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुरोगामी राष्ट्रसंत म्हणजे समर्थ रामदास स्वामी!</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्री
समर्थ रामदासांचा जन्म मराठवाड्यातील जांब येथे ठोसरांच्या घरात झाला. हे
सूर्योपासक घराणे होते. समर्थांचे पाळण्यातले नाव नारायण. बालपणापासून नारायण
आपल्या विचारांनी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आचारांनी असामान्य वाटत होता. नारायणाने लग्नाच्या बोहल्यावरून
आत्मोध्दारासाठी नाशिक पुण्यक्षेत्री धाव घेतली. दक्षिण गंगा गोदावरीचा पावन
परिसस्पर्श अनुभवला व प्रभू श्रीरामचंद्राचे सान्निध्यही अनुभवले. गायत्रीमंत्राचे
पुरश्र्चरण व रामनामाचे १२ कोटी वेळा नामस्मरण करून अवतार कार्याला आरंभ केला.
साक्षात प्रभू श्रीराम हेच त्यांचे सद्गुरू झाले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धर्म संस्थापना जगजीवना। भरतखंडी करणे असे।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यासाठी त्यांनी कठोर तपाचरण
केले. टाकळी येथे संगमावर १२वर्षे<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>तपाचरण
केले. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीराम जयराम जय जय राम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा मंत्र धारण केला. भारतभर तीर्थयात्रा केल्या. संपूर्ण
देश पाहून परिस्थितीचा अंदाज घेतला.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठा तितुका मेळवावा।
महाराष्ट्र धर्म वाढवावा।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यासाठी<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>त्यांनी<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>काया<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>झिजविली. हरिकथा निरूपण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकारण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सावधपण व साक्षेप या तत्त्वांच्या आधारे कार्य करणारा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रामदासी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संप्रदाय त्यांनी निर्माण केला.
या माध्यमातून संघटना बांधत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी कार्य सिद्ध करण्याचा प्रयत्न केला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समर्थ
रामदासांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जय जय रघुवीर समर्थ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या गर्जनेने मरगळलेला महाराष्ट्र जागा झाला. दर्या-खोर्यातून</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डोंगर कपारीतून एकच नाद घुमला.
सह्याद्रीच नव्हे तर गंगा-यमुना आणि कावेरीची खोरीही या घोषणेने दणाणून टाकली.
आसेतुहिमाचल मठ-महंत निर्माण करून</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नि:स्पृह नेतृत्व समाजात निर्माण करून त्यांनी राष्ट्र
उभारणीच्या कार्याला पूरक असे कार्य साधले. धर्मसत्ता व राजसत्ता यांचा अपूर्व
समन्वय साधून सशक्त तरुणांची मने राष्ट्रवादाने भारून टाकली. प्रभू श्रीरामचंद्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आदिशक्ती तुळजाभवानी आणि शक्ती
उपासनेसाठी मारुतीराया या तीन देवतांचा जागर त्यांनी समाजात मांडला. समर्थांनी
स्थापन केलेल्या केवळ श्री मारूती मंदिरांचा (त्या संख्येचा) अंदाज जरी आपण घेतला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी आपल्याला थक्क व्हायला होते.
अक्षरश: शेकडो मंदिरांची स्थापना त्यांनी केली. स्वत: डोंगरदर्यात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">घळीत राहून समाजाचे व देशाच्या
कल्याणाचेच चिंतन केले. समाजातील प्रत्येक घटकाला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनेक अनाथ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निराधार बालकांना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रियांना<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>सन्मार्गाचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आत्मोद्धाराचा मार्ग दाखविला. प्रपंच आणि परमार्थ नेटका करण्यासाठी
विवेकसंपन्न व्हा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असा उपदेश केला. आनंदवनभुवनाचे स्वप्न पाहिले. हिंदुस्थान बलसंपन्न
व्हावा यासाठीच क्षात्रतेज व ब्राह्मतेज जागविले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामर्थ्य आहे चळवळीचे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जो जो करील तयाचे। परंतु</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेथे अधिष्ठान पाहिजे। भगवंताचे।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या त्यांच्याच सूत्रानूसार
भगवंताचे अधिष्ठान असलेली चळवळ निर्माण करण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या लोकोत्तर कार्याचे
महत्त्व लक्षात घेऊन स्वराज्य बलशाली व्हावे म्हणून समाजसंघटन करून
राष्ट्रउभारणीच्या कार्याला मोलाची मदत केली. सहिष्णू व जयिष्णू धर्माचा समन्वय
साधून रामराज्याचा मंत्र जागविला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समर्थांनी
राष्ट्रउभारणीसाठी जसे बहुमोल मार्गदर्शन केले तसेच लोकशिक्षण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रपंच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परमार्थ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विवेक या गोष्टींवरही भर दिला
कारण यातूनच राष्ट्र उभे राहते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य स्थापन होते. लोकांनी साक्षर व्हावे यासाठी त्यांनी
लिहिण्याची </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाचण्याची मोहीम काढली. आपल्या वचनात ते म्हणतात- </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दिसा माजी काही तरी ते लिहावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रसंगी अखंडित वाचीत जावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्याचबरोबर त्यांनी असेही
सांगितले -</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जे जे
आपणासि ठावे। ते ते इतरांसि शिकवावे। शहाणे करून सोडावे सकळ जन।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रपंच
सोडून जर परमार्थ केला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर केवळ आत्मोन्नती होईल परंतु प्रपंच करून परमार्थ केला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर राष्ट्रोन्नती होईल म्हणून ते
म्हणतात की -</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रपंची
जे सावधन। तोचि परमार्थ करील जाण।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रपंची
जो अप्रमाण। तो परमार्थी खोटा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समर्थांनी
साहित्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आरोग्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जीवनशैली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निसर्ग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बांधकाम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उद्योग या विषयांवरही लिहिले आहे. जीवनाचे कोणतेही अंग समर्थांनी
सोडलेले नाही. सर्वच क्षेत्रांत उच्च ध्येय गाठण्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यश मिळवण्यासाठी काय करावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">याचे तपशीलवार मार्गदर्शन समर्थ
करतात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परळी
येथे मठस्थापना करताना मठाच्या परिसरात बाग करण्यात येत होती त्या वेळी त्यांनी
बागेवरती एक अखंड प्रकरणच लिहीले. तसेच सामानगडावर किल्ले बांधताना लिहिलेल्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कारखाने</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या प्रकरणाच्या पहिल्या समासात
विटा कशा कराव्यात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बांधकाम या प्रकरणात मजुरांना कशी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किती कामे द्यावीत यासारखी सर्व माहिती त्यांनी दिली आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">याशिवाय
गाणे कसे असावे हे सांगताना समर्थ लिहितात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाळके
श्वापदे पक्षी। लोभती वेधती मनी।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चित्त
निश्चिंत होतही। धन्य ते गायनी कळा।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>मराठी (प्राकृत) भाषेचा अभिमानही समर्थ
व्यक्त करतात. समर्थ लिहितात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">येक म्हणजी मर्हाठी काय। हे तो भल्यासी ऐको नये।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ती
मूर्ख नेणती सोय। अर्थान्वयाची।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोहाची
मांदूस केली। नाना रत्ने साठविली।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ती
अभाग्याने त्यागिली। लोखंड म्हणोनी।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तैसी
भाषा प्राकृत।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे
अनेक विषय त्यांच्या साहित्यात आहेत. समर्थांची मराठी भाषा ही मोजक्याच पण ठसठशीत
शब्दांत सर्व काही सांगणारी भाषा आहे. समृद्ध शब्दरचना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी शब्दांची वैभवशाली उधळण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर्कशुद्ध विचारांची रेखीव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेटकी मांडणी आणि<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>माणसाच्या जीवनाचे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अगदी छोट्या-छोट्या व्यवहारांचे
सूक्ष्म निरीक्षण (अन् त्याचे प्रकटीकरण) ही समर्थांच्या साहित्याची आणखी काही
वैशिष्ट्ये! विशिष्ट लय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गेयता हीदेखील त्यांच्या साहित्याची वैशिष्ट्ये होत. त्यामुळे अगदी
सर्वसामान्यांना पण त्यांचे काव्य सहज मुखोद्गत होते. त्यांच्या साहित्यातील
प्रत्येक वचन हे स्वानुभवातून आलेले आहे. त्यामुळे त्यांच्या प्रत्येक शब्दाला वजन
आहे. समर्थांची काव्यरचना आणि तिचे साहित्यगुण हा खरे तर स्वतंत्र अभ्यासाचाच विषय
आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विविध
विषयांतून लीलया समाजप्रबोधन करणार्या समर्थांचे हे सर्व करीत असताना मुख्य
उद्दिष्ट होते हिंदवी स्वराज्य! त्यासाठीच त्यांनी देशात हलकल्लोळ माजवला.
शिवछत्रपतींच्या हिंदवी स्वराज्याच्या निर्मितीचा पाया भक्कम करण्याचे काम
समर्थांमुळे सोपे झाले आणि या महाराष्ट्राच्या भुवनी आनंदवन उदयास आले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सातारा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चाफळ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सज्जनगड या परिसरात समर्थांचे
वास्तव्य अधिक काळ होते. समर्थ स्थापित राम मंदिर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अकरा मारूतींची मंदिरे याच परिसरात आहेत. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दासबोधा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चे लेखन त्यांनी रायगडाजवळील
शिवथरघळीत बसून केले. चाफळ परिसरात समर्थांची व छत्रपती शिवाजी महाराजांची भेट
झाल्याचे उल्लेख इतिहासात आढळतात. परमार्थ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अध्यात्म</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीराम व श्रीहनुमान भक्ती आणि संपूर्ण समाजाचा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेटका प्रपंच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या सर्वच बाबतीत स्वत: अत्युच्च
स्थान गाठून समाजाला मार्गदर्शन करणार्या (आजही मार्गदर्शक ठरणार्या) समर्थांनी
इ.स. १६८१ मध्ये सज्जनगडावर समाधी घेतली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जय जय
रघुवीर समर्थ!<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समर्थांचे
वाङ्मय:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीमत् ग्रंथराज दासबोध</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या पारमार्थिक ग्रंथाची रचना शिवथरघळ (महाडजवळील) येथे केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आत्माराम
ग्रंथ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मनाचे
श्र्लोक (मनोबोध)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करुणाष्टके</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सवाया</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पदे-चौपदी.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काही
स्फूटरचना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भीमरूपी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मारुतीस्तोत्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनेक आरत्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><br clear="all" style="mso-special-character: line-break; page-break-before: always;" />
<o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-47570227692423429622021-02-28T16:34:00.004+05:302021-03-05T16:39:18.371+05:30तानाजी मालुसरे<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/WTBUhBdkGLA" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपले शौर्य</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निष्ठा यांच्यासह आपले बलिदान देऊन स्वराज्याचा पाया बळकट करणारे
नरवीर!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सातारा
जिल्ह्यातल्या जावळी तालुक्यातील गोडोली गावचे तानाजी मालुसरे. छत्रपती शिवाजी
राजांचे बालपणीचे सवंगडी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणूनच महाराजांच्या आत्यंतिक विश्र्वासातले. तानाजी हे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य
स्थापनेपासूनच प्रत्येक महत्त्वाच्या घडामोडीत महाराजांबरोबर</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते.
अफजलखानाच्या स्वारीच्या वेळी महाराजांनी काही निवडक सरदारांना हजार मावळ्यांचे
सैन्य दिले होते. तानाजींनी ह्या सैन्याच्या बरोबरीने खानाच्या फौजेवर तुटून पडून
उत्तम कामगिरी बजावली होती.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शत्रूवर
आक्रमण करताना</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बेभान होऊन लढण्याची</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांची</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वृत्ती</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होती. महाराजांनी कोकण स्वारीत संगमेश्वर काबीज करून
तानाजी व पिलाजी ह्यांना तेथे ठेवले होते. सुर्व्यांनी अचानकपणे रात्री हल्ला
केल्याने पिलाजी पळत होते. परंतु तानाजीने अतिशय शौर्याने सुर्व्यांचा हल्ला मोडून
काढून मर्दानीपणा काय असतो ते दाखवून दिले. कोणत्याच गोष्टीसाठी हार मानणे त्यांना
मान्य नव्हते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्यातील
रायगडाच्या बाजूला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोकण पट्ट्यात असणार्या स्थानिक दंगलखोर जमातींचा बंदोबस्त करण्याची
जबाबदारी महाराजांनी तानाजीवर सोपविली होती. त्यासाठीच या भागातील उमरठे ह्या
गावात येऊन ते राहिले. आपलेपणाने वागून ह्या भागातील लोकांना स्वराज्याच्या
कार्यात त्यांनी सहभागी करून घेतले. सिंहगडाच्या विजयामध्ये ह्या भागातील लोकांचाच
सहभाग होता. कोंढाणा (सिंहगड) स्वराज्यात आणताना तानाजी मालुसरेंनी केलेला पराक्रम
महाराष्ट्र कधीही विसरणार नाही.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आऊसाहेबांच्या(जिजाबाई)
इच्छेखातर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जबरदस्त चौक्या-पहारे व अतिशय कडेकोट बंदोबस्त असलेला आणि उदयभानसारखा
पराक्रमी किल्लेदार असलेला कोंढाणा किल्ला ताब्यात घेण्याचा विडा तानाजींनी उचलला
होता. एवढे मोठे धाडस तानाजीसारखा निधड्या छातीचा माणूसच करू शकत होता.
स्वराज्याच्या सेवेतील कामगिरीपुढे त्यांना आपल्या संसाराचेही भान नव्हते. कामगिरी
आपल्या हातून निसटू नये म्हणून मुलाच्या लग्नाची वाच्यताही त्यांनी छत्रपती शिवाजी
महाराजांसमोर केली नाही. तानाजींचे शौर्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पराक्रम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेतृत्व हे शत्रूला आव्हान देणारे होते आणि शाहीरांच्या प्रतिभेलाही
प्रेरणा देणारे होते. कोंढाण्यावर जाण्याचा मार्ग त्यांनी निवडला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तो म्हणजे शत्रूच्या ध्यानी मनी
न येणारा प्रचंड असा द्रोणगिरीचा कडा. रात्रीच्या वेळी केवळ पाचशे सैनिकांबरोबर हा
कडा चढून त्यांनी सिंहगडावर हल्ला केला. शत्रूशी बेभान होऊन लढताना तानाजींच्या
हातातील ढाल पडल्यावरही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डाव्या हातावर घाव घेत उदयभानाला निपचित पाडूनच स्वत:चे प्राण
तानाजींनी सोडले. ही घटना ४ फेब्रुवारी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१६७०रोजी घडली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तानाजी
मालुसरेंसह मावळ्यांच्या अवर्णनीय आणि विलक्षण अशा पराक्रमामुळे गड ताब्यात आला
होता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण.... सिंह
गेल्याचे अतीव दु:ख छत्रपतींना झाले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शूर
आम्ही सरदार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आम्हाला काय कुणाची भीती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">......</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लढून मरावं </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मरून जगावं हेच आम्हाला ठाव .</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ह्या
गीताच्या ओळी सार्थ ठरवणारे सरदार (किंबहुना हे गीतच ज्यांच्या पराक्रमावर लिहिले
गेले ते सरदार) म्हणजे तानाजी मालुसरे होत. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा
सिंहासारख्या शूरवीर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निष्ठावंत मराठी सरदाराची प्रतिमा प्रत्येक मराठी माणसाच्या मनात
रुजली आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-8576040837966580042021-02-27T16:31:00.003+05:302021-03-05T16:33:42.270+05:30कुसुमाग्रम -वि.वा.शिरवाडकर<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/pO420Nl3oHU" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केशवसुत</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मर्ढेकर</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोविंदाग्रज आदी प्रवर्तक कवींच्या परंपरेचा वारसा चालवून</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुढे स्वत:चे अस्तित्व व
श्रेष्ठत्व सिद्ध करून एक स्वतंत्र काव्य-प्रवाह निर्माण करणारे कवी!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एक
श्रेष्ठ कवी म्हणून कुसुमाग्रज तथा वि.वा. शिरवाडकर जेवढे लोकप्रिय होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेवढेच ते नाटककार म्हणूनही
लोकप्रिय होते. कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाटक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कादंबरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कथा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लघुनिबंध असे विविध वाङ्मयप्रकार कौशल्याने हाताळून त्या सार्या
प्रांतांत</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपल्या प्रतिभेचा दरारा निर्माण करणारे एक उच्च
प्रतिभासंपन्न साहित्यिक</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणजे कुसुमाग्रज होत. त्यांचे मूळ नाव गजानन रंगनाथ
शिरवाडकर असे होते. परंतु त्यांचे काका -वामन शिरवाडकर यांनी त्यांना दत्तक
घेतल्याने त्यांचे नाव विष्णू वामन शिवाडकर असे झाले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुण्यामध्ये
जन्म झालेला असला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी त्यांचे शिक्षण नाशिक येथे झाले. बी.ए. झाल्यानंतर काही काळ
त्यांनी चित्रपट व्यवसायात पटकथा लेखन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छोट्या भूमिका करणे अशी कामे केली. नंतर स्वराज्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रभात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नवयुग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धनुर्धारी अशा विविध
नियतकालिकांचे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वृत्तपत्रांचे संपादक म्हणून त्यांनी काम केले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक
अन्याय व विषमता यांवर त्यांच्या लेखणीने कठोर प्रहार केला.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">साहित्यिकाने सामाजिक बांधिलकी मानली पाहिजे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या मताचे ते पुरस्कर्ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते आणि ते
त्यांनी </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपल्या कृतीतून व लेखनातून वारंवार प्रकट केले. १९३२ साली
काळाराम मंदिर प्रवेश सत्याग्रहात त्यांचा सहभाग होता. १९३३ साली त्यांनी ध्रुव
मंडळाची स्थापना केली. अनेक सामाजिक चळवळीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सत्याग्रहांमधे सहभाग घेतला. पुढील काळातही त्यांनी नाशिक
जिल्ह्यातील आदिवासी विद्यार्थ्यांना शिक्षणासाठी सहकार्य केले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जीवनलहरी
(१९३३) हा त्यांचा पहिला काव्यसंग्रह. त्यानंतर विशाखा (१९४२)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किनारा (१९५२)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी माती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वादळवेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुक्तायन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पाथेय (१९६०)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वगत (१९६२)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिमरेषा (१९६४)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वादळवेल (१९६९)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मारवा (१९९९) असे त्यांचे एकाहून
एक सरस असे काव्यसंग्रह प्रसिद्ध झाले. तर दुसरा पेशवा (१९४७)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वैजयंती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजमुकूट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कौंतेय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आमचं नाव बाबुराव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ययाति आणि देवयानी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वीज म्हणाली धरतीला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नटसम्राट ही नाटके त्यांनी
लिहिली. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नटसम्राट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या नाटकासाठी त्यांना साहित्य अकादमीचा पुरस्कार मिळाला. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नटसम्राट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मधील मध्यवर्ती भूमिका करण्यात
आजही मराठी नाट्यसृष्टीतील कलावंत धन्यता मानतात. ती भूमिका आव्हानात्मक मानली
जाते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वैष्णव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जान्हवी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कल्पनेच्या तीरावर अशा कादंबर्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर फुलवाली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काही वृद्ध काही तरुण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रेम आणि मांजर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बारा निवडक कथा असे त्यांचे काही
कथासंग्रहही प्रसिद्ध आहेत. समिधा हा मुक्तकाव्यसंग्रह </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहे आणि नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विरामचिन्हे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाटेवरच्या सावल्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रतिसाद हे ललित लेखसंग्रह </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी त्यांची विपुल साहित्यसंपदा आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनंत आमुची ध्येयासक्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनंत अन् आशा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किनारा तुला पामराला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोलंबसाचे गर्वगीत) किंवा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गर्जा जयजयकार क्रांतीचा गर्जा जयजयकार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे ओजस्वी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेजस्वी शब्द वापरून त्यांनी
मनामनात जसा क्रांती-जोष भरला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसाच पृथ्वीचे प्रेमगीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काढ सखे गळ्यातील तुझे चांदण्यांचे हात... अशी विलक्षण
हळुवार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरल कविता लिहून प्रेमाचा संदेश मराठी मनामनापर्यंत पोहोचवला. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वेडात मराठे वीर दौडले सात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ह्या कवितेतून त्यांनी अक्षरश:
इतिहासही जिवंत केला. पुढे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यदेवतेची विनवणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लिहून भारतमातेची व्यथा जनतेसमोर मांडली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकांच्या डोळ्यात अंजन घातले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केशवसुत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मर्ढेकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोविंदाग्रज</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रविकिरण मंडळातील कवी... आदी
कवींचा प्रभाव कुसुमाग्रजांवर होता. तो प्रभाव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तो संस्कार घेऊन त्यांनी पुढे स्वत:ची एक काव्यधारा
निर्माण केली. सामाजिक कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देशभक्तीपर कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रेम-विरहपर कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ऐतिहासिक प्रसंगांचे वर्णन करणार्या कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आध्यात्मिक आशायाच्या कविता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निसर्गकविता असे सर्व
कविताप्रकार त्यांनी लीलया हाताळलेले दिसतात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांच्या
</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विशाखा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ह्या काव्यसंग्रहावर मराठी
रसिकांनी मनापासून प्रेम केले. ऐन स्वातंत्र्यलढ्यात (१९३० ते १९४०) या संग्रहातील
कविता त्यांनी लिहिल्या होत्या. अक्षरश: पूर्ण काव्यसंग्रह पाठ असणारे अनेक रसिक
आजही सापडतील</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी त्यांच्या विलक्षण प्रतिभेची आणि लोकप्रियतेची किमया आहे.
घाटबंद-रेखीव-प्रमाणबद्ध रचना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कल्पनावैभव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उत्कटता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चिंतनशीलता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रीयता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजाभिमुखता ही त्यांच्या सर्वच प्रकारच्या लेखनाची वैशिष्ट्ये होत.
त्यांच्या या लेखनसेवेचा यथोचित गौरव ज्ञानपीठ पुरस्कार (१९८७-८८) देऊन करण्यात
आला.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा साहित्य क्षेत्रातील देशातील सर्वोच्च पुरस्कार मिळवणारे ते दुसरे
मराठी साहित्यिक होत.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इतरही
अनेक मानाचे पुरस्कार त्यांना लाभले. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तात्यासाहेब</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून महाराष्ट्राला सुपरिचित असणार्या कुसुमाग्रजांनी
मुंबई येथे योजलेल्या पहिल्या जागतिक मराठी परिषदेचे (१९८९) अध्यक्षपद भूषवले.
त्या आधी अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे (१९६४</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोवा) आणि नाट्य संमेलनाचे(१९७०</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोल्हापूर) अध्यक्षपद त्यांनी
भूषवले होते. सन २००३मध्ये तत्कालीन केंद्र सरकारने कुसुमाग्रजांच्या स्मृत्यर्थ
टपाल तिकिटाचे अनावरण केले. असा बहुमान मिळवणारे ते पहिलेच मराठी साहित्यिक होत.
जागतिक मराठी परिषदेच्या वतीने तसेच मराठीवर प्रेम करणार्या अनेक
संस्था-संघटनांच्या वतीने</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">२७ फेब्रुवारी हा त्यांचा जन्मदिवस </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी भाषा दिवस</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून साजरा केला जातो.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कुसुमाग्रजांच्या
रूपाने</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी साहित्याचा आणि संस्कृतीचा मानदंड</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्राला
लाभला असे मानले जाते ते उचितच आहे. कुसुमाग्रज प्रतिष्ठानच्या माध्यमातून
रसिकांनी व मराठी साहित्यिकांनी त्यांची स्मृती जतन करून ठेवली आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-64176323969949740332021-02-26T16:27:00.004+05:302021-03-05T16:31:00.990+05:30स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/on6UzR9PgeA" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">क्रांतिकारकांचे सेनापती</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यसैनिकांचे अग्रणी</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदू राष्ट्रवाद मांडणारे
तत्त्वज्ञ व सक्रिय हिंदू संघटक</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">क्रियाशील धर्मसुधारक व समाजसुधारक</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रेरणादायी महाकवी आणि
विज्ञाननिष्ठा व राष्ट्राची शस्त्रसज्जता यांबाबत प्रखर विचार मांडणारे विचारवंत!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p><p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्रात
नाशिकजवळच्या भगूर गावी विनायक दामोदर सावरकर यांचा जन्म झाला. तीव्र बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आक्रमी व साहसी वृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हृदयातील मानव्य अन् सर्जनशील
कवित्व लाभलेले हे बालक वयाच्या १० व्या वर्षीच इतिहास आणि धर्मशास्त्रावरील
जाडजूड पुस्तके वाचू लागले. १० व्या वर्षी विनायकाने केलेल्या कविता तत्कालीन
अग्रणी मराठी वृत्तपत्रात छापून येत असत. मात्र कवीच्या वयावर वाचकांचा विश्र्वासच
बसत नसे. सावरकरांच्या घरची आर्थिक परिस्थिती उत्तम होती. पारतंत्र्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गुलामी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ब्रिटिश राजवट यांचा थोडाही
उपद्रव सावरकरांपर्यंत पोहचला नव्हता. पण...</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इतिहासाची
पाने वाचत असताना सावरकरांच्या मनात राष्ट्रवाद आकार घेत होता. देशबांधवांबद्दल
प्रेम जागृत होत होते. गुरु गोविंदसिंहांपासून छत्रपती शिवाजी महाराजांपर्यंत आणि
महाराणा प्रतापांपासून बंदा बैराग्यांपर्यंत सहस्रावधी योद्धयांचे बलिदान
त्यांच्या मनावर वेळोवेळी आघात करत होते. उन्मत्त ब्रिटिश सत्तेशी झगडणार्या
क्रांतिकारकांनी सांडलेले रक्त सावरकरांना अस्वस्थ करू लागले. त्याच काळात रँडचा
वध करून फासावर चढलेल्या चापेकर बंधूंच्या बलिदानाने सावरकरांवर फार मोठा आघात
झाला. त्याच रात्री देशभक्तीने तळमळलेल्या त्या १६ वर्षांच्या तरुणाने आपल्या
कुलदेवतेसमोर शपथ घेतली - </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी मारिता-मारिता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मरेतो झुंजेन... जर यशस्वी झालो</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर माझ्या मातृभूमीला
स्वातंत्र्याचा अभिषेक घालेन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि हरलो तर माझ्या रक्ताचा अभिषेक तिच्या चरणांवर घडेल.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुढचा
तरुण सावरकरांचा जीवनपट चित्तथरारक प्रसंगांनी भरलेला आहे. अभिनव भारत व मित्रमेळा
या गुप्त क्रांतिकारी संघटनांची स्थापना त्यांनी केली. पुण्यामध्ये विदेशी कापडाची
होळी केली (१९०५). उच्च शिक्षणाच्या निमित्ताने ते लंडनमध्ये दाखल झाले.
त्याठिकाणी असलेल्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इंडिया हाउस</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मध्ये अभिनव भारताचे क्रांतिपर्व सुरू झाले. मदनलाल धिंग्रा हा
सावरकरांचा पहिला हुतात्मा शिष्य! मदनलालने कर्झन वायली या ब्रिटिश अधिकार्याचा
वध करून</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हसत-हसत फाशी स्वीकारली. त्याच काळात त्यांनी इतर देशांमधील
क्रांतिकारक गटांशी संपर्क करून त्यांच्याकडून बॉंब तयार करण्याचे तंत्रज्ञान
आत्मसात केले. ते बॉंम्बचे </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तंत्रज्ञान व २२ ब्राऊनिंग पिस्तुले त्यांनी भारतात
पाठवली. त्यापैकीच एका पिस्तुलाने नाशिकचा कलेक्टर जॅक्सन याचा वध अनंत कान्हेरे
या १६ वर्षाच्या युवकाने केला. या प्रकरणात अनंत कान्हेरे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कृष्णाजी कर्वे व विनायक
देशपांडे या अभिनव भारताच्या ३ सदस्यांना फाशी झाली. कलेक्टर जॅक्सनचे जनतेवरील
अन्याय वाढत होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच तो बाबाराव सावरकर (स्वातंत्र्यवीरांचे बंधू) यांच्या
तुरुंगवासाला कारणीभूत ठरला होता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणूनच क्रांतिकारकांनी जॅक्सनला यमसदनास पाठवले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सावरकरांनी
आपल्या सळसळत्या व्यक्तिमत्त्वाने व ओघवत्या वक्तृत्वाने इंग्लंड आणि भारतातल्या
क्रांतिकारकांना झपाटून टाकले. ब्रिटिश सरकारला याचा सुगावा लागताच त्यांनी
सावरकरांना </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तात्काळ अटक केली. समुद्रमार्गाने त्यांना भारतात आणले
जात असताना सावरकरांनी फ्रांन्सच्या मॉर्सेलिस बेटाजवळ बोटीतून उडी मारली(१९१०).
ब्रिटिशांच्या कैदेतून सुटून त्यांनी पोहत फ्रांन्सचा समुद्रकिनारा गाठला. पण
किनार्यावरील फ्रेंच रक्षकांना भाषेच्या समस्येमुळे सावरकरांचे म्हणणे कळले नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि ब्रिटिश सैनिकांनी त्यांना
बेकायदेशीरपणे अटक करून भारतात आणले. त्यांच्यावर खटला भरण्यात आला. त्यांना दोन
जन्मठेपांची-काळ्या पाण्याची-शिक्षा (सुमारे ५० वर्षे अंदमानच्या तुरुंगात)
ठोठावण्यात आली (१९११). मॉर्सेलिस येथे उडी मारताना सावरकरांनी सखोल विचार केला
होता. दोन देशांतील कैदी हस्तांतरण किंवा अन्य तत्सम करारांचा मुद्दा त्यांच्या
मनात होता. फ्रांन्सच्या भूमीवरून (त्या शासनाच्या परवानगीशिवाय) ब्रिटिश पोलीस
त्यांना पकडू शकणार नाहीत असा त्यांचा अंदाज होता. पण भारताच्या दुर्दैवाने तसे
घडले नाही.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यवीर
सावरकरांचा तेजोभंग करण्यासाठी ब्रिटिश सरकारने त्यांना अंदमानच्या काळकोठडीत
ठेवले. हरप्रकारे छळले. खड्या बेडीत टांगले. तेलाच्या घाण्याला जुंपले. नारळाचा
काथ्या कुटण्याचे कष्टप्रत काम दिले. अंदमानातल्या त्या अंधार्या खोलीत हा
तेजस्वी बॅरिस्टर किडे पडलेले अन्न खात होता आणि मचूळ पाण्याने तहान भागवत होता.
या मरणप्राय वेदना सहन करीत असतानाही त्यांच्या डोळ्यासमोर एकच ध्येय होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मातृभूचे स्वातंत्र्य! तब्बल ११
वर्षे हा छळ सहन करत असतानाही सावरकरांचे सर्जनशील कवित्व आणि बंडखोर
क्रांतिकारकत्व तसूभरही कमी झाले नव्हते. बाभळीच्या काट्यांनी त्यांनी तुरुंगाच्या
भिंतीवर महाकाव्ये लिहिली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंदमानच्या
काळकोठडीत सावरकरांना हिंदुस्थानचे बदलते राजकारण दिसत होते. ब्रिटिशांची बदललेली
नीती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुस्लीम
लीगचा वाढता </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुजोरपणा </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सावरकरांना अस्वस्थ करत होता. आज ब्रिटिश हे मुख्य शत्रू
राहिलेले नाहीत. ते कधीतरी हा देश सोडून जाणारच आहेत. पण पुढे हिंदू संघटन करणे
आवश्यक आहे हे सावरकरांनी ओळखले. विठ्ठलभाई पटेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रंगस्वामी अय्यंगार यांसार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या नेत्यांच्या प्रयत्नांमुळे व खुद्द सावरकरांनी
मुत्सद्दीपणाने ब्रिटिश सरकारची काही बंधने मान्य केल्यामुळे त्यांची अंदमानातून
सुटका झाली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंदमानाहून
सुटकेच्या आधीचे जीवन व सुटकेनंतरचे त्यांचे जीवन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे सावरकरांच्या जीवनाचे दोन महत्त्वाचे भाग पडतात.
पहिल्या भागात आक्रमक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">क्रांतिकारी सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">क्रांतिकारकांचे प्रेरणास्थान सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धगधगते लेखन करणारे सावरकर - असे त्यांचे रूप दिसते. तर
त्यांच्या जीवनाच्या दुसर्या भागात समाजसुधारक सावकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदू संघटक सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भाषाशुद्धी चवळवळ चालवणारे व
श्रेष्ठ साहित्यिक सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजात प्रेरणा निर्माण करणारे वक्ते सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विज्ञाननिष्ठेचा प्रचार करणारे
आणि हिंदू धर्म आधुनिक स्वरूपात मांडण्याचा प्रयत्न करणारे तत्त्वज्ञ व विचारावंत
सावरकर - अशा अनेक स्वरूपांत समाजासमोर</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आलेले दिसतात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंदमानातून
सुटल्यानंतर सावरकरांना ब्रिटिशांनी रत्नागिरीत स्थानबद्द केले. हिंदू समाज एकजीव
आणि संघटित करण्यासाठी सावरकरांनी जे काम रत्नागिरीत केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ते अतुलनीय आहे. हिंदू समाजाच्या
अध:पतनाला जातिव्यवस्था</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चातुर्वर्ण्य आणि हिंदूंचा धर्मभोळेपणाच जबाबदार आहेत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे सावरकरांनी ओळखले आणि त्या
विरोधात कार्य केले. सावरकरांनी असंख्य मंदिरे दलितांना उघडी करून दिली. जातिभेद
तोडण्यासाठी सहभोजनाचा धडाका उडवून दिला. रत्नागिरी येथे त्यांनी पतितपावन मंदिर
स्थापन केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या मंदिरात सर्व जातींच्या लोकांना प्रवेश दिला. सुमारे १५ आंतरजातीय
विवाही त्यांनी लावून दिले. हिंदू धर्मात जातिव्यवस्थेचे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विषमतेचे समर्थन आहे. त्यामुळेच
हिंदूसंघटन करण्यासाठी सावरकरांनी धर्मचिकित्सेची तलवार उपसली. अंधश्रद्धा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जातिभेद यांवर त्यांनी कडाडून
टीका केली. रत्नागिरीत सावरकर सुमारे १३ वर्षे स्थानबद्धतेत होते. १९३७ पासून
सुमारे सात वर्षे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सावरकरांनी हिंदू महासभेचे अध्यक्षपद भूषविले. झंझावाती दौरे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मोठ्यामोठ्या सभा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदूंची सैन्यभरती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रार्येंल क्लब्सची स्थापना अशा
अनेक मार्गांनी त्यांनी हिंदू महासभेचे कार्य केले. त्यांनी आधुनिक
विचारधारेप्रमाणे बुद्धिवाद व विज्ञाननिष्ठा याची कास धरून हिंदू धर्मात सुधारणा
करण्यासाठी लढा दिला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एक
थोर साहित्यिक म्हणूनही महाराष्ट्र सावरकरांना ओळखतो. जोसेफ मॅझिनी (इटालियन
क्रांतिकारकाचे चरित्र)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१८५७ चे स्वातंत्र्यसमर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिखांचा इतिहास</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">माझी जन्मठेप</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सन्यस्त खड्ग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाटक)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काळे पाणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मला काय त्याचे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदुत्व</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गोमंतक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे अनेक ग्रंथ त्यांनी लिहिले. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जयोस्तुते श्री महन्मंगले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जयदेव जयदेव जय जय शिवराया</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही शिवरायांची आरती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ने मजसि ने परत मातृभूमिला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सागरा प्राण तळमळला - यासारखी अजरामर काव्ये लिहिणार्या
सावरकरांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कमला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा काव्यसंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हही लिहिला. १९३८ सालच्या मुंबईतील अखिल भारतीय मराठी
साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्ष पदावरून बोलताना सावरकरांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लेखण्या मोडा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बुंदुका हातात घ्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">व </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शस्त्रेण रक्षिते राष्ट्रे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शास्त्रचिंता प्रवर्तते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे संदेश तत्कालीन
साहित्यिकांना व वाचकांना दिले. भाषाशुद्धीवरही त्यांचा विशेष भर असे. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महापौर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नगरसेवक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महानगरपालिका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इत्यादी शब्द सावरकरांनीच
व्यवहारात आणले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एक
क्रांतिकारक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्वलंत साहित्यिक (महाकवी)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजसुधारक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदू संघटक या पैलुंसह स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी भारतीय
समाज ढवळून काढला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यलढ्यात अभूतपूर्व योगदान दिले. फाळणीला व तत्कालीन
कॉंग्रेसच्या धोरणांना त्यांनी प्रखर विरोध केला. स्वातंत्र्यानंतरही त्यांनी
सीमांची सुरक्षा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सैनिकांची संख्या वाढवणे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शस्त्रसज्जता अश अनेक विषयांचा आग्रह त्यांनी धरला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुमारे
६० वर्षे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यवीरांनी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्य व सुराज्य यांसाठी अथक परिश्रम घेतले. १९६६ मध्ये वयाच्या
८३ व्या वर्षी त्यांनी प्रायोपवेशनाचा निर्णय घेतला. अन्नत्याग केल्यानंतर २२ व्या
दिवशी त्यांचे प्राण पंचतत्त्वात विलीन झाले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-91935432664741473342021-02-25T16:22:00.003+05:302021-03-05T16:25:51.989+05:30राजर्षी शाहू महाराज<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/nZKIwfk8KRM" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राज्याच्या सर्वांगीण विकासाचे सर्वोत्तम उदाहरण घालून देणारे आदर्श
शासनकर्ते आणि बहुजनांमध्ये प्रचंड आत्मविश्र्वास निर्माण करणारे द्रष्टे
समाजसुधारक !</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी
शाहू महाराजांचे मूळ नाव यशवंतराव होते. त्यांचा जन्म कोल्हापूर जिल्ह्यातील कागल
येथील घाटगे घराण्यात झाला. कोल्हापूर संस्थानाचे राजे चौथे शिवाजी महाराज यांच्या
मृत्यूनंतर त्यांच्या पत्नी आनंदीबाई यांनी यशवंतरावांना दत्तक घेतले. १८९४ मध्ये
महाराजांचा राज्यारोहण समारंभ झाला. राज्याभिषेक झाल्यानंतर १९२२ पर्यंतची</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">२८ वर्षांची
त्यांची कोल्हापूर संस्थानातील कारकीर्द महाराष्ट्राच्या इतिहासाच्या दृष्टीने
महत्त्वपूर्ण</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ठरते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी
शाहू महाराजांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहुजन समाजात शिक्षणप्रसार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करण्यावर विशेष भर दिला. त्यांनी कोल्हापुरात मराठा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लिंगायत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पांचाल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जैन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुसलमान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिंपी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देवज्ञ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वैश्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ढोर-चांभार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नाभिक अशा</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विविध
जातींसाठी स्वतंत्र वसतिगृहे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुरू केली. अस्पृश्य विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाची सोय
व्हावी म्हणून त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मिस क्लार्क बोर्डिंग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे वसतिगृह उभारले.बहुजन समाजातील गरजू व होतकरू
विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्त्या देऊन त्यांना शिक्षण घेण्यास महाराजांनी प्रोत्साहन
दिले. त्यांनी आपल्या राज्यात</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे व मोफत</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केले. स्त्री
शिक्षणाचा प्रसार व्हावा म्हणून त्यांनी राजाज्ञा काढली. अस्पृश्यता नष्ट
करण्याच्या दृष्टीने त्यांनी सवर्ण व अस्पृश्यांच्या वेगळ्या शाळा भरवण्याची दुष्ट
पद्धत १९१९ मध्ये बंद केली. गावच्या पाटलाने कारभार चांगला चालवावा यासाठी शिक्षण
देणार्या पाटील शाळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रत्यक्ष व्यावसायिक शिक्षण देणार्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तंत्रे व कौशल्ये शिकवणार्या शाळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहुजन विद्यार्थ्यांसाठी वैदिक
पाठशाळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संस्कृत भाषेच्या विकासासाठी संस्कृत शाळा असेही उपक्रम त्यांनी
राबवले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्यांना</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">(</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या काळात अस्पृश्य मानल्या गेलेल्या जातीच्या)</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राखीव
जागांची तरतूद</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करून सरकारी नोकर्या मिळवून दिल्या. शाळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दवाखाने</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पाणवठे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सार्वजनिक विहिरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सार्वजनिक इमारती इत्यादी ठिकाणी
(तत्कालीन)</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्यांना समानतेने वागवावे असा आदेश</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी
कोल्हापूर संस्थानात काढला. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दलितांच्या सेवेसाठी मला छत्रपतींचे सिंहासन सोडावे लागले तरी पर्वा नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी घोषणा त्यांनी केली होती.
जातिभेदाला महाराजांचा तीव्र विरोध होता. जातिभेद दूर करण्यासाठी त्यांनी आपल्या
राज्यात</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आंतरजातीय विवाहाला मान्यता</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देणारा कायदा
केला. त्यांनी बहुजन समाजाची पिळवणूक करणारी कुलकर्णी वतने रद्द केली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच महार कुटुंबांना गुलाम करणारी
महार वतनेही रद्द केली.१९१७ साली त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुनर्विवाहाचा कायदा</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करून विधवाविवाहाला कायदेशीर मान्यता मिळवून दिली. तसेच
त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देवदासी प्रथा बंद</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">करण्यासाठीही कायद्याची निर्मिती केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहुजन
समाजाला राजकीय हक्क</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मिळवून देण्यासाठी त्यांनी १९१६ मध्ये निपाणी येथे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डेक्कन रयत असोसिएशन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या संस्थेची स्थापना केली.
ब्रह्मणेतर चळवळीच्या कार्याचा विस्तार करण्यासाठी महाराजांनी महाराष्ट्राच्या
निरनिराळ्या भागांत दौरे काढून सभा घेतल्या. राजर्षी शाहूंना ब्रह्मणेतर चळवळीचे
उद्गातेच म्हटले जाते. बहुजन समाजाला व (तत्कालीन) शूद्रातिशूद्रांना राजकीय
सत्तेतही सन्मानपूर्वक सहभाग मिळावा यासाठी त्यांनी सक्रिय प्रयत्न केले. वेदोक्त
मंत्र म्हणण्याच्या अधिकारावरून झालेला वेदोक्त संघर्ष राजर्षी शाहूंच्याच काळात
झाला. हे महाराष्ट्राच्या सामाजिक जीवनातील वादळच होते. या प्रकरणामुळे सत्यशोधक
चळवळ आणखी प्रेरित झाली. बहुजन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्य समाजाचा सर्वांगीण विकास साधण्याचे कार्य करताना त्यांनी एका
अर्थाने महात्मा फुले यांचीच परंपरा पुढे चालवली. त्यांनी आपल्या कार्यातून
सत्यशोधक विचार पुढे नेलाच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिवाय सत्यशोधक चळवळीला प्रत्यक्ष सहकार्य केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पाठिंबाही दिला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शाहू छत्रपती स्पिनिंग अँड विव्हिंग मिल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ची स्थापना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शाहुपुरी व्यापारपेठेची स्थापना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गुळाच्या बाजारपेठेची निर्मिती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतकर्यांच्या सहकारी संस्थांची
स्थापना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राधानगरी धरणाची उभारणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतकर्यांना कर्जे उपलब्ध करून देणे असे उपक्रम त्यांनी
आपल्या संस्थानात राबविले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कमालीचे यशस्वी केले.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उद्योग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सहकार या क्षेत्रांत राजर्षींनी नवनवे प्रयोग केले.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतीच्या
आधुनिकीकरणासाठी त्यांनी संशोधनाला पाठिंबा दिला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नगदी पिके व तंत्रज्ञानाचा वापर वाढण्यासाठी त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किंग एडवर्ड अॅग्रिकल्चरल
इन्स्टिट्यूट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्थापन केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी
शाहूंनी कोल्हापूर संस्थानात संगीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चित्रपट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चित्रकला व लोककला या क्षेत्रांतील</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कलावंतांना राजाश्रय</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">देऊन त्यांना प्रोत्साहन देण्याचे महत्कार्य केले. यातून
कलाकारांना राजाश्रय मिळालाच पण मुख्य म्हणजे या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कलांचा विकास व विस्तार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संपूर्ण महाराष्ट्रात (व भारतातही) झाला. काही लेखक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संशोधक यांनाही त्यांनी
प्रोत्साहनपर सहकार्य केले. त्यांनी खुद्द डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना त्यांच्या
शिक्षणासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच मूकनायक वृत्तपत्रासाठीही सहकार्य केले होते. युवकांमध्ये
व्यायामाची आवड उत्पन्न होण्यासाठी त्यांनी आखाडे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तालमी यांना आर्थिक सहकार्य केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कुस्तीला
प्रतिष्ठा</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्राप्त करुन दिली. कोल्हापूरला </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मल्ल विद्येची पंढरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हटले जाते ते यामुळेच.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी
शाहू महाराजांच्या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकीय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शैक्षणिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">औद्योगिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सांस्कृतिक व कृषी-सिंचन या सर्वच क्षेत्रांतील कार्याचा दूरगामी
परिणाम</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केवळ कोल्हापूर परिसरावरच नव्हे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर संपूर्ण महाराष्ट्रावर झालेला
स्पष्टपणे जाणवतो. कोल्हापूर संस्थानाचे राजे असूनही त्यांनी लोकशाही पद्धतीने
राज्यकारभार केला. डॉ. आंबेडकरांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक लोकशाहीचे आधारस्तंभ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा समर्पक शब्दांत राजर्षी शाहूंचे वर्णन केले आहे. शाहू
महाराजांच्या सर्वव्यापक कार्यामुळेच कानपूरच्या कूर्मी क्षत्रिय समाजाने त्यांना </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही पदवी बहाल केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">अशा या द्रष्ट्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">पुरोगामी नेत्याचे ६ मे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">१९२२ रोजी मुंबई येथे निधन झाले</span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-12349939950463654872021-02-24T16:17:00.003+05:302021-03-05T16:21:24.357+05:30श्रीमंत बाजीराव पेशवे<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/RBxhzSg5_XU" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपती शिवाजी महाराजांनंतर मराठी मुलखात जणू तेवढाच आत्मविश्र्वास व</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्यनिष्ठा
निर्माण करणारा </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संस्थापक पेशवा</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’!<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दिल्लीच्या
तख्तापर्यंत धडक मारणारा एकमेव मराठी लढवय्या म्हणजे श्रीमंत बाजीराव पेशवे. १७
एप्रिल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१७२० रोजी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वयाच्या अवघ्या २० व्या वर्षी पेशवाईची सूत्रे बाजीरावांच्या हाती
आली. तल्लख बुद्धीने डावपेचांची आखणी करून आणि अद्वितीय शौर्याने त्याची
अंमलबजावणी करून अवघ्या २० वर्षांत बाजीरावांनी मराठ्यांच्या नेतृत्वाला मराठी
मुलखाच्या बाहेर प्रवेश मिळवून दिला. दक्षिणेत मराठ्यांचे नेतृत्व संपादणे व
उत्तरेत मराठी सत्तेचा विस्तार करून सार्या बुंदेलखंडात मराठ्यांचा दबदबा निर्माण
करणे ही बाजीरावांची महत्त्वाकांक्षा होती आणि ती त्यांनी बहुतांशी पूर्ण केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाजीरावांनी
१७२५ ते १७२७ ह्या काळात दक्षिणेत मराठ्यांचे नेतृत्व निर्माण केले. ह्याच वेळी
निजामाने पुण्यावर हल्ला केल्याने त्यांना गुजरात दौरा अर्धवट सोडून यावे लागले.
पण बाजीराव निजामाच्या मुलखात घुसल्याने स्वत:च्या मुलखाच्या रक्षणासाठी निजामाला
पुण्यातून पळ काढावा लागला. १७२८ साली पालखेड येथे पराभव पत्करून निजामाने
मुंगी-शेगांवचा तह केला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्याचे पूर्ण खच्चीकरण झाले. अत्यंत मुत्सद्देगिरीने लढलेल्या या
लढाईपासूनच बाजीरावांची ख्याती गनिमीकाव्याचा प्रभू </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणून झाली.
१७३८ साली दिल्लीच्या रक्षणासाठी पातशाहने जेव्हा निजामाची मदत घेतली. त्या
वेळीदेखील बाजीरावांनी भोपाळ येथे निजामाचा दारूण पराभव केला. नाईलाजाने निजामाला
पुन्हा तह करावा लागला. या तहान्वये नर्मदा आणि चंबळमधील प्रदेश मराठ्यांच्या
ताब्यात आला. भोपाळचा विजय म्हणजे बाजीरावांच्या कर्तृत्वाचा परमोच्च बिंदू होता.
या विजयाने ते </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंद-केसरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बनले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अर्थात यापूर्वीच पालखेड-डभईच्या विजयाने ते </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्र-केसरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बनलेलेच होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">थोरल्या
बाजीरावांनी मराठी सत्तेचा झेंडा उत्तरेत फडकविल्याने जसे त्यांना</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बृहत्तर
महाराष्ट्राचा संस्थापक</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हटले गेले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच ते पुण्याचेही संस्थापक पेशवा आहेतच. उत्तरेकडील
मोहिमांसाठी पुणे शहर सोईचे वाटल्याने त्यांनीच छत्रपती शाहू महाराजांची मर्जी
संपादून पुणे हे आपले निवासस्थान बनविले. त्यांनी बांधलेला भव्य शनिवारवाडा हा
त्या काळी देशाच्या राजकारणाचा मध्यबिंदू </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बनला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा
ह्या धोरणी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्तृत्ववान थोरल्या बाजीरावाचे वर्णन करतांना यदुनाथ सरकार म्हणतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाजीरावाने हिंदुस्थानच्या
इतिहासात मराठ्यांना मानाचे स्थान मिळवून दिले.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठेशाहीत छत्रपती शिवाजी राजांनंतरच्या कर्तृत्ववान
पुरुषांत बाजीराव पेशव्यांची गणना केली पाहिजे.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपतींनी महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती केली व या
राज्याला बृहत्तर महाराष्ट्राचे रूप देण्याचा प्रारंभ बाजीरावांनी केला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">अवघे ४० वर्षांचे आयुष्य आणि केवळ २० वर्षांची कारकीर्द लाभलेल्या अशा या
मराठी लढवय्याने २८ एप्रिल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">१७४० रोजी नर्मदातीरावर रावेरखेडी </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">(मध्य प्रदेश) येथे शेवटचा श्र्वास घेतला</span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-55334505481937226992021-02-23T16:02:00.002+05:302021-03-05T16:04:57.377+05:30संत श्री ज्ञानेश्वर<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/QYQeB6nLb8U" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;"><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नमितो योगी</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">थोर विरागी तत्त्वज्ञानी संत। तो सत् कविवर परात्पर गुरु ज्ञानदेव
भगवंत।।</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></b></p>
<p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">- </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीस्वरूपानंद स्वामी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत
ज्ञानेश्वर म्हणजे सुमारे ७२५ वर्षांपूर्वी महाराष्ट्राला पडलेले सुंदर आध्यात्मिक
स्वप्न! </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक जीवनातील</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परमार्थाच्या क्षेत्रातील </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">न भूतो न भविष्यति</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे अजोड व्यक्तिमत्त्व व अलौकिक
चरित्र म्हणजे संत ज्ञानेश्वर! </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गेली सुमारे ७२५ वर्षे महाराष्ट्रातील सर्व पिढ्यांतील</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सर्व स्तरांतील समाजाने जे
व्यक्तिमत्त्व आपल्या मनोमंदिरात एक अढळ श्रद्धास्थान म्हणून जपले आहे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि जे श्रद्धास्थान पुढील
असंख्य पिढ्यांतही कायमच अढळ व उच्चस्थानी राहणार आहे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे एकमेवाद्वितीय व्यक्तिमत्त्व
म्हणजे श्री संत ज्ञानेश्वर!</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ब्रम्ह
साम्राज्य चक्रवर्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मती गुंग करून टाकणारी अलौकिक काव्य प्रतिभा लाभलेला रससिद्ध महाकवी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महान तत्त्वज्ञ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रेष्ठ संत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सकल विश्र्वाचे कल्याण चिंतणारा
भूतदयावादी परमेश्वरभक्त</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पूर्ण ज्ञानाचे मूर्तिमंत प्रतीक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्रीविठ्ठलाचा प्राणसखा - अशा शब्दांत त्यांचे वर्णन केले
जाते. परंतु त्यांचे परिपूर्ण वर्णन करण्यासाठी शब्द अपुरे पडल्याचेही जाणवते. संत
चोखामेळा पुढील शब्दांत त्यांना वंदन करतात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर जोडोनिया दोन्ही। चोखा जातो लोटांगणी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाविष्णूचा
अवतार। प्राणसखा ज्ञानेश्वर।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्राणसखा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा अतिशय वेगळा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुंदर व समर्पक शब्द चोखोबांनी (तेराव्या शतकात) संत
ज्ञानेश्वरांबद्दल वापरला आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शूचीनाम श्रीमतां गेहे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">योगभ्रष्टोऽभिजायते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भगवद् गीता ६.४१) अशा पवित्र कुळात त्यांचा जन्म आपेगाव
येथे तेराव्या शतकात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मध्यरात्री श्रावण कृष्ण अष्टमी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शके ११९७ (इ.स. १२७५) रोजी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव
विठ्ठलपंत कुलकर्णी व त्यांच्या आई रुक्मिणीबाई या होत. गोविंदपंत व मीराबाई हे
त्यांचे आजोबा-आजी होत. निवृत्तीनाथ हे ज्ञानेश्वरांचे थोरले बंधू. निवृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोपान व मुक्ताबाई या त्यांच्या
भावंडांचा जन्म अनुक्रमे शके ११९५</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">११९९ व १२०१ मध्ये झाला. (काही अभ्यासकांच्या मते
निवृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानदेव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोपान व मुक्ताबाई या सर्व भावंडांचा जन्म आळंदी येथेच अनुक्रमे शके
११९०</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">११९३</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">११९६ व ११९९ मध्ये झाला.) आपेगाव
हे औरंगाबाद जिल्ह्यातील पैठणजवळ गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेले छोटे गाव आहे.
श्री विठ्ठलपंत हे मुळात विरक्त संन्यासी होते. त्यांनी संन्यास घेतल्यानंतर
गुरुच्या आज्ञेनुसार पुन्हा गृहस्थाश्रमात प्रवेश केला. त्यांना चार अपत्ये झाली.
श्री निवृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानदेव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोपान व मुक्ताबाई अशी त्यांची नावे होत. विठ्ठलपंत तीर्थयात्रा करत
करत श्री क्षेत्र आळंदी मुक्कामी येऊन स्थायिक झाले. अलंकापुरी (आळंदी) हे
सिद्धपीठ होते. त्या काळी संन्यासाची मुले म्हणून सर्व समाज या चौघा भावंडांची
हेटाळणी करीत असे. परित्यक्त ब्राह्मण म्हणून त्यांना काळ कंठावा लागला.
श्रीज्ञानेश्र्वरांच्या आई-वडिलांनी देहांत प्रायश्र्चित घेतले. त्यांचे वडीलबंधू
कृपासिंधू निवृत्तीनाथ हे भावंडांचे सर्वेसर्वा होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्री
निवृत्तीनाथ हेच संत ज्ञानेश्र्वरांचे सद्गुरू होते. नेवासा क्षेत्रात आपल्या
सदगुरूंच्या कृपाशीर्वादाने भगवद् गीतेवर त्यांनी प्रख्यात टीका लिहिली. (संत
ज्ञानेश्र्वरांनी ही टीका सांगितली व सच्चिदानंद बाबा यांनी लिहिली.) या ग्रंथास </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्वरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किंवा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भावार्थदीपिका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणतात. हे मराठी वाङ्मयाचे
देशीकार लेणे झाले आहे. ज्ञानेश्वरीच्या माध्यमातून संस्कृत भाषेतील </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">श्री संत ज्ञानेश्वरांनी प्राकृत
भाषेत आणले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">माझा
मराठाचि बोलू कौतुके। परि अमृतातेहि पैजासी जिंके।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ऐसी
अक्षरे रसिके। मेळवीन।। (ज्ञाने - ६.१४)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे
म्हणत त्यांनी मराठी भाषेविषयीचा अभिमान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठीची महती व्यक्त केली आहे. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सर्व
स्तरांतील लोकांना ही </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्वरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भुरळ घालते. मराठी भाषेतील हा अद्वितीय ग्रंथ आहे. विचार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भावना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आशयाची खोली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अलंकाराचे श्रेष्ठत्व</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अद्वैतानुभूती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भक्तीचा ओलावा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रससंपन्नता या सर्वच बाबतीत
ज्ञानेश्वरीने उंची गाठलेली आहे. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पसायदान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही विश्वकल्याणाची प्रार्थना म्हणजे संत</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्वरांच्या
वैश्विक सद्भावनेचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच प्रतिभेचा परमोच्च साक्षात्कार आहे. कर्मयोग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानयोग व भक्तियोग सांगणार्या
ग्रंथराज ज्ञानेश्वरीत सुमारे ९००० ओव्या आहेत. हा ग्रंथ इ.स. १२९० मध्ये लिहिला
गेल्याचे मानले जाते. ज्ञानेश्वरीबद्दल आचार्य विनोबा भावे म्हणतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठी साहित्य वजा (-)
ज्ञानेश्वरी बरोबर (=) शून्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’. </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर संत नामदेव महाराज म्हणतात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नामा म्हणे ग्रंथ श्रेष्ठ ज्ञानदेवी। </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> एक तरी ओवी अनुभवावी।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांचा
दुसरा ग्रंथ </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनुभवामृत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किंवा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अमृतानुभव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होय. हा विशुद्ध तत्त्वज्ञानाचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जीव-ब</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ह्म ऐक्याचा ग्रंथ आहे. सुमारे ८०० ओव्या (दहा प्रकरणे) या ग्रंथात
आहेत. तत्त्वज्ञानाच्या दृष्टीने हा श्रेष्ठ ग्रंथ आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चांगदेव पासष्टी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या ग्रंथाद्वारे त्यांनी चांगदेवांचे गर्वहरण करून
त्यांना उपदेश केला. चांगदेव हे महान योगी १४०० वर्षे जगले असे मानले जाते. पण
यांचा अहंकार गेला नव्हता. यासाठी संत ज्ञानेश्र्वरांनी उपदेशपर लिहिलेले ६५
ओव्यांचे पत्र म्हणजे चांगदेव पासष्टी हा ग्रंथ होय.यात अद्वैताचे अप्रतिम दर्शन
आहे. संत ज्ञानेश्वरांचा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हरिपाठ</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभंगात्मक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">२८ अभंग) हा नामपाठ आहे. यात हरिनामाचे महत्त्व सांगितले आहे. ही
वारकर्यांची त्रिकाल संध्याच होय. हे अभंग आशयसंपन्न तर आहेतच परंतु प्रत्यक्ष
अनुभूतिसंपन्न आहेत. हरिप्राप्तीचे सोपे सुलभ साधन म्हणजे नामस्मरण होय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असेच हरिपाठ सांगतो. भक्तीला
ज्ञानेश्वरांनी पंचम पुरुषार्थ मानले आहे. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्मे ईशु भजावा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हाच त्यांचा कर्मयोग व भक्तियोग आहे. त्यांच्या वाङ्मयाला
परतत्त्वाचा स्पर्श झालेला आहे. वाङमयीन सौंदर्य व गुणविशेषांबरोबरच मराठीचा
अभिमान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संयम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">उदात्तता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नम्रता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांचे निर्मळ चारित्र्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सर्वसमावेशकता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वात्सल्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भक्तिपरता आणि कालातीतता - असे अनेक गुणविशेष त्यांच्या
साहित्यातून आपल्याला अनुभवण्यास मिळतात. ज्ञानदेवांसह सर्व भावंडांवर तत्कालीन
समाजाने प्रचंड अन्याय केला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पण त्या अन्यायाबद्दलची पुसटशी प्रतिक्रियादेखील त्यांच्या साहित्यात
आढळत नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे विशेष!</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानदेव म्हणजे माय मराठीचे हृदय! निसर्ग हाच श्रीकृष्ण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जाणीव हाच अर्जुन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यांच्या संवादातला मर्माभ्यास ही
ज्ञानेश्वरी. जाणिवेच्या पातळीवरील सखोल चिंतन ही चांगदेव पासष्टी. मननाचा मन:पूत
महोत्सव हाच अमृतानुभव. मानसिक शुद्ध स्नान म्हणजे हरिपाठ. सगुण अनुभवाची कोजागिरी
म्हणजे ज्ञानदेवांची भजने होत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">', </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा समृद्ध शब्दांत ज्येष्ठ अभ्यासक यशवंत पाठक संत ज्ञानेश्वरांचे व
त्यांच्या साहित्याचे वर्णन करतात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जो जे वांछिल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तो ते लाहो</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे म्हणत अखिल विश्वाची जणू काळजी वाहणार्या संत
ज्ञानेश्वरांना वारकरी संप्रदायासह सर्वच भक्त प्रेमाने </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">माउली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">म्हणतात. त्यांनी धर्मातील
क्लिष्ट अवडंबरे काढून धर्माला कर्तव्याचा वेगळा अर्थ दिला. वाङ्मय निर्मितीबरोबरच
त्यांनी आध्यात्मिक लोकशाहीचे बीज रोवण्याचा यशस्वी प्रयत्न चंद्रभागेच्या
वाळवंटात केला. भागवत धर्माचा तथा वारकरी संप्रदायाचा पाया रचण्याचे अभूतपूर्व
कार्य त्यांनी केले. संत नामदेव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत गोरोबा कुंभार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत सावतामाळी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत नरहरी सोनार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत चोखामेळा या समकालीन संत प्रभावळीचे अनौपचारीक नेतृत्व करत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत ज्ञानेश्वरांनी
अध्यात्माच्या क्षेत्रात समानता प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न केला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अमृतानुभव</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या ग्रंथाच्या लेखनानंतर संत ज्ञानेश्वरांनी तीर्थयात्रा
केली. संत नामदेव महाराजांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तीर्थावली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मध्ये या तीर्थयात्रेचा उल्लेख आढळतो. या यात्रेनंतर माउलींनी समाधी
घेण्याचा निर्णय घेतला. संत नामदेवांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाधीच्या अभंगां</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मध्ये तत्कालीन संदर्भ सापडतात. अन्य संतांची मानसिक
स्थिती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांच्यासह समाजाला झालेले दु:ख</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खुद्द नामदेव महाराजांच्या वेदना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानेश्वरांचा संयम आणि निग्रह
- या सर्व गोष्टींचे प्रतिबिंब समाधीच्या अभंगांत आढळते. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संतवर्य
ज्ञानदेवांनी वयाच्या अवघ्या २१ व्या वर्षी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आळंदी येथे इंद्रायणी नदीच्या पावन तीरावर संजीवन समाधी
घेतली </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">(कार्तिक वद्य त्रयोदशी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शके १२१८</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दूर्मुखनाम संवत्सर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इ.स.१२९६</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गुरुवार). हा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानसूर्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मावळल्यानंतर अवघ्या वर्षभरात निवृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोपान व मुक्ताबाई या त्यांच्या
भावंडांनी आपली इहलोकीची यात्रा संपवली. ज्येष्ठ कवी बा. भ. बोरकर संजीवन
समाधीनंतरच्या वातावरणाचे वर्णन पुढील यथार्थ शब्दांत करतात. -</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्ञानदेव गेले तेव्हा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोसळली </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भिंत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’,<o:p></o:p></span></p>
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">वेद झाले रानभरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">गोंधळले संत.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">’</span></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-18045938166520053092021-02-22T15:59:00.003+05:302021-03-05T16:01:32.333+05:30डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/CmmncenfAeQ" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिक्षण</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघटन</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघर्ष आणि धम्मचक्र प्रवर्तन यांच्या साहाय्याने हजारो वर्षे
अस्पृश्यतेच्या व गुलामगिरीच्या खाईत लोटल्या गेलेल्या लाखो दलित - पीडितांचे
पुनरुत्थान करणारे महामानव!</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोणतीही
एखादी मोठी व्यक्ती सार्वजनिक जीवन कोणत्याही कारणाने सोडून गेली तर त्या
व्यक्तीचे केवळ विचार मागे राहतात आणि हे विचारदेखील त्या त्या ठरावीक काळापुरतेच
मर्यादित राहू शकतात. पण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे विचार </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कार्य </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मात्र त्याला अपवाद आहे. त्यांनी समता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बंधुता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकशाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जागतिक अर्थकारण व राजकारण
यांविषयी मांडलेले विचार आजही समर्पक ठरतात. त्यांचे कार्य आजही तेवढेच परिणामकारक
व</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्फूर्तिदायी ठरते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.
भीमराव रामजी आंबेडकर यांचा जन्म १८९१ मध्ये महू (मध्यप्रदेश) येथे झाला. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तत्कालीन प्रखर अशा सामाजिक विषमतेमुळे बालपणीच त्यांच्या मनावर वाईट
अनुभव कोरले गेले. पुढे १९१३ ला ते जेव्हा बडोद्याच्या महाराजा सयाजीराव गायकवाड
यांनी दिलेल्या शिष्यवृत्तीच्या आधारे अमेरिकेला गेले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेव्हा त्यांना अस्पृश्यतेचा
काहीच त्रास झाला नाही.पण या परस्परविरोधी अनुभवांचा विचार करून त्यांनी आपल्या
देशाला व समाजबांधवांना या सामाजिक विषमतेच्या विळख्यातून बाहेर काढायचे मनोमन
ठरवले. परदेशात असतांनाच त्यांना कोलंबिया विद्यापीठाने पीएच.डी. ची पदवी बहाल
केली. १९२५ मध्ये त्यांनी मिळवलेल्या या डॉक्टरेटचा विषय होता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नॅशनल डिव्हिडंड ऑफ इंडिया - ए
हिस्टॉरिकल अँड अनॅलिटिकल स्टडी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">'. </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोलंबिया विद्यापीठात त्यांनी समाजशास्त्र</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राज्यशास्त्र व अर्थशास्त्र या
विषयांचे अध्ययन केले. पुढे त्यांनी लंडन येथील विद्यापीठात </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दी प्रॉब्लेम ऑफ रूपी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा प्रबंध सादर केला आणि डी.
एस्सी. ही पदवी मिळवली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारतात
आल्यावर सामाजिक विषमता दूर करण्याच्या हेतूने</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्य मानल्या गेलेल्या समाजाची कैफियत समाजासमोर
मांडण्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मूकनायक (१९२०)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहिष्कृत भारत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९२७)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जनता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९३०) </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रबुध्द भारत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९५६) </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी वृत्तपत्रे </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चालवली. या काळात जी काही वृत्तपत्रे महाराष्ट्रात होती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यातून अस्पृश्यांचे प्रश्न
मांडले जात नव्हते. त्यामुळे (तत्कालीन) अस्पृश्यांसाठी स्वतंत्र वृत्तपत्रांची
गरज होतीच. सामाजिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सांस्कृतिक व राजकीय घडामोडी तसेच नवीन समाजाची निर्मिती या अनुषगांने
त्यांनी त्यातून लिखाण केले. वृत्तपत्रांचा वापर त्यांनी कधीच केवळ आपल्या पक्षाची
राजकीय ध्येयधोरणे राबविण्यासाठी केला नाही. स्पृश्य आणि तथाकथित अस्पृश्य अशा
दोन्ही समाजांच्या लोकांना विचार करण्यास प्रवृत्त करणे हे त्यांच्या लिखाणाचे
वैशिष्टय होय. केवळ वृत्तपत्रांमधूनच नाही तर त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दी अनटचेबल्स</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,’ ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शूद्र पूर्वीचे कोण होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">?’, </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बुध्दा अँड हिज धम्म</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे ग्रंथ लिहिले. याशिवाय </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">थॉटस् ऑन पाकिस्तान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा जागतिक राजकारणावरील
ग्रंथदेखील लिहिला. साहित्याला त्यांनी मनोरंजनाचे साधन म्हणून कधीच वापरले नाही.
उत्तम समाजसमीक्षक </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असण्याबरोबरच स्वत: एक </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाङ्
मय-समीक्षक असणार्या डॉ. आंबेडकरांनी संत तुकाराम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत ज्ञानेश्र्वर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुक्तेश्वर यांच्या भाषेचा गौरव केला आहे. प्रबोधनकार
ठाकरे यांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खरा ब्राम्हण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यशवंत टिपणीस यांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दख्खनचा दिवा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या नाटकांवरदेखील त्यांनी विस्तृत स्वरूपात अभिप्राय
दिलेले आहेत. बटर्रान्ड रसेल यांच्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रिन्सिपल्स ऑफ सोशल रिकन्स्ट्रक्शन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या नाटकावर त्यांनी आपले मत
नोंदवले आहे. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">रिडल्स इन हिंदुइझम</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाराष्ट्र अॅ ज अ लिंग्विस्टिक स्टेट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्टेट्स अँड मायनॉरिटिज</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारतातील जाती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या ग्रंथांचीही त्यांनी निर्मिती केली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.
आंबेडकर यांच्यावर संत कबीर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महात्मा जोतिराव फुले व राजर्षी शाहू महाराज या व्यक्तिमत्त्वांचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांच्या विचारांचा व कार्याचा
मोठा प्रभाव होता.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.
आंबेडकर हे कर्ते सुधारक होते. सर्व माणसे समान आहेत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कोणीही उच्च किंवा नीच नाही अशी
त्यांची ठाम धारणा<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>होती. जातीय उतरंड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चातुर्वर्ण्य व्यवस्था</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या व्यवस्थेत शूद्र मानल्या
गेलेल्या जातींवर होणारे अत्याचार यांबाबत त्यांच्या मनात विलक्षण चीड होती.
आपल्या प्रत्येक कृतीतून त्यांनी समानतेचे धडे दिले. ते जेव्हा लंडनहून भारतात परत
आले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेव्हा
परिचित लोकांनी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाबासाहेबांनी मोटारीने घरी जावे असा आग्रह धरला. पण त्यास
बाबासाहेबांनी नकार दिला. मग<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>लोकल
रेल्वेच्या प्रथम वर्गातून तरी बाबासाहेबांनी प्रवास करावा असा आग्रह लोकांनी
धरला. पण तोही आग्रह मोडत त्यांनी आपल्या रेल्वेच्या तिसर्या वर्गातून प्रवास
केला. जेव्हा ते घरी गेले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेव्हा त्यांच्या भावाने त्यांना बसण्यासाठी टेबल खुर्ची आणण्यासाठी
धावपळ सुरू केली. पण इथेही बाबासाहेबांनी घरातील घोंगडीवर बसणेच पसंत केले. या
कृतीतून त्यांनी<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>समानतेचे तत्त्व बिंबवले.
त्यांनी या कृतीतून स्पष्ट केले की शिक्षण घेऊन ते </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुशिक्षित</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">झाले असले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी समाजबांधवांना ते विसरलेले नाहीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांची दु:खे त्यांच्या स्मरणात
आहेत.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.आंबेडकरांनी
१९२७ ला महाडच्या (जि. रायगड)<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>चवदार
तळयावर अस्पृश्यांनादेखील पाणी भरता यावे यासाठी सत्याग्रह केला. स्वत: डॉ.आंबेडकर
जरी हिंदू देव देवतांना मानत नव्हते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरीही त्यांनी १९३० ला नाशिक येथे काळाराम मंदिर
प्रवेशाचा सत्याग्रह सुरू केला. कारण जर मंदिरात अस्पृश्यांना प्रवेश मिळाला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर त्यामुळे अस्पृश्यतेचा
प्रश्र्न सुटण्यास हातभार लागेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे त्यांचे मत होते. हे सत्याग्रह केवळ त्या तळ्यापुरते किंवा
मंदिरापुरते मर्यादित नव्हते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर तो लढा सन्मानाने<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>जगण्याच्या हक्कांसाठी होता. तो लढा तत्कालीन अस्पृश्यांमधील आत्मविश्र्वास
वाढवण्यासाठी आणि मानवी हक्कांसाठी होता. याचसाठी त्यांनी वर्णव्यवस्थेचे समर्थन
करणार्या </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मनुस्मृती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या ग्रंथाचे जाहीर दहनही केले. १९१७ ते १९३५ या काळात हिंदू धर्मात
राहूनच त्यांनी अस्पृश्यता नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धर्मसुधारणा करण्याचा प्रयत्न
केला. पण हे प्रयत्न अयशस्वी ठरत आहेत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कमी पडत आहेत हे त्यांच्या लक्षात आले. तसेच तथाकथित
उच्चवर्णीय लोक आपल्या वर्तनात व मानसिकतेत बदल करत नाहीत हेही त्यांच्या लक्षात
आले म्हणूनच...<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>१९३५ मध्ये त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मी हिंदू म्हणून जन्माला आलो</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी हिंदू म्हणून मरणार नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी घोषणा येवला येथे केली. १९५६
मध्ये सुमारे पाच लाख अस्पृश्य बांधवांसह बौध्द धर्माची दीक्षा घेऊन डॉ.
आंबेडकरांनी धर्म-परिवर्तनाची घोषणा प्रत्यक्षात आणली. (दिनांक १४ ऑक्टोबर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९५६.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नागपूर.)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.
बाबासाहेब आंबेडकर केवळ जातिव्यवस्थेच्या विरोधातच लढत होते असे नव्हे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किंवा ते केवळ विशिष्ट एका
समाजाच्या विकासाचाच केवळ विचार करत होते असेही नव्हे. त्यांना भारतीय स्वातंत्र्य
लढ्याचेही भान होते. शिक्षण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंधश्रद्धा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रियांची स्थिती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अर्थकारण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकीय किंवा प्रशासकीय व्यवस्था या मुद्यांकडेही त्यांचे अवधान होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एकीकडे
ते जसे १९३० ते ३२ मध्ये झालेल्या गोलमेज परिषदांतून अस्पृश्यांच्या न्याय व
हक्कांसाठी लढतात तसेच दुसरीकडे हिंदू समाजातील स्त्रियांना सामाजिक प्रतिष्ठा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संपत्तीतील हक्क</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">घटस्फोट इत्यादीबाबत स्वातंत्र्य
मिळावे म्हणून हिंदू कोड बील संसदेत मांडतात आणि ते नामंजूर झाले म्हणून आपल्या
मंत्रिपदाचा राजीनामाही देतात. राजकीय स्वातंत्र्य आधी की सामाजिक सुधारणा हा टिळक
व आगरकर यांच्यातील वाद डॉ. आंबेडकरांच्याही मनात चालत होता. स्वातंत्र्योत्तर
भारतात तत्कालीन अस्पृश्यांच्या स्वातंत्र्याला काहीच किंमत नसेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर त्यातून अधिक गुंतागुंतीच्या
समस्या निर्माण होतील. तसे होऊ नये यासाठी त्यांनी अस्पृश्यता निवारणाचे कार्य
हाती घेतले.१९३० सालच्या गोलमेज परिषदेच्या वेळी<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>त्यांनी ब्रिटिशांना भारत सोडावा असा सल्ला दिला होता. आपल्या पी.एचडी.
च्या प्रबंधातूनही त्यांनी ब्रिटिशांनी भारताच्या चालवलेल्या आर्थिक शोषणाचे
विश्र्लेषण केले होते. विभक्त मतदारसंघांच्या प्रश्नावरून जेव्हा महात्मा गांधींनी
आमरण उपोषण सुरू केले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेव्हा<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>डॉ.आंबेडकर
यांच्यासमोर महात्मा गांधींचे प्राण महत्त्वाचे की आपल्या जातिबांधवांचे हित
महत्त्वाचे असा प्रश्न उभा राहिला. शेवटी त्यांनी तडजोड स्वीकारून महात्मा
गांधीजींना आमरण उपोषण मागे घ्यायला लावले व त्याच वेळी अस्पृश्यांसाठी वेगळया
रीतीने राखीव मतदारसंघ निर्माण करून<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>आपल्या जातिबांधवांचे हितदेखील पाहिले (पुणे करार). जेव्हा त्यांनी
धर्मांतर करायचे ठरवले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तेव्हा सखोल अभ्यास व चिंतन करून त्यांनी अहिंसा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सत्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानवता यांना प्राधान्य देणारा
बौध्द धर्म निवडला. धर्म परिवर्तनाच्या या कृतीतूनही त्यांचे देशप्रेम लक्षात
येते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपल्या
शालेय व महाविद्यालयीन जीवनात रोज १८- १८ तास अभ्यास करणारे डॉ. आंबेडकर शिक्षणाचे
महत्त्व<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>चांगल्या प्रकारे ओळखून होते.
शिक्षणाचा प्रसार व्हावा यासाठी त्यांनी मुंबई येथे १९४६ मध्ये सिध्दार्थ
महाविद्यालयाची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर औरंगाबाद येथे १९५० मध्ये मिलिंद महाविद्यालयाची स्थापना केली.
याशिवाय त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पीपल्स एज्युकेशन सोसायटी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डिप्रेस्ड क्लास एज्युकेशन सोसायटी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या शैक्षणिक
संस्थांची देखील स्थापना केली. शिक्षणाबरोबरच त्यांनी राजकीय क्षेत्रातही १९२४
मध्ये </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहिष्कृत हितकारिणी सभा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्थापन केली.१९२७ ला सवर्णांच्या अन्याय व अत्याचारापासून
पददलितांचे संरक्षण करावे या हेतूने शिस्तबध्द असे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समता सैनिक दल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्थापन केले. १९३६ साली त्यांनी स्वतंत्र मजूर पक्षाची
स्थापना केली</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर १९४२ साली </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अखिल भारतीय शेडयूल्ड कास्ट फे डरेशन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ची स्थापना केली. पुढे अखिल भारतीय स्तरावर रिपब्लिकन
पक्ष स्थापन करण्याचे त्यांनी ठरवले होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">परंतु दुर्दैवाने त्यापूर्वीच त्यांचे निधन झाले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डॉ.आंबेडकरांना
भारतीय कृषी व्यवस्थेची देखील चांगली जाण होती. सामूहीक शेतीचे ते पुरस्कर्ते
होते. भारतासारख्या कृषिप्रधान देशात पाणी आणि वीज यांचा समानरीत्या पुरवठा झाला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर भारत एक समृद्ध देश होण्यास
वेळ लागणार नाही असे त्यांचे मत होते. पूर्वीच्या काळी खोती पध्दत अस्तित्वात
होती. या खोती पध्दतीमुळे शेतकरी वर्गावर खूप अन्याय होत असे. ती एक प्रकारची
आर्थिक शोषण करणारी व्यवस्थाच होती. ही खोती पध्दत नष्ट करणारे कायदे
डॉ.आंबेडकरांनी केले. ज्याप्रमाणे रेल्वेमार्गावर पूर्णपणे केंद्र शासनाची मालकी
असते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्याप्रमाणे
जलमार्गावरदेखील केंद्र शासनाचीच मालकी असावी असे मत त्यांनी मांडले. पण हे मत
कोणी फारसे विचारात घेतले नाही. त्यामुळे त्याचे आज काय परिणाम झालेले<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>आहेत ते सर्वश्रुत आहे. आज भारतात जी नदीजोड
प्रकल्पाविषयी चर्चा चालू आहे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या नदीजोड प्रकल्पाची एक योजनादेखील त्यांनी फार आधीच मांडली होती.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९४७
मध्ये डॉ.आंबेडकरांचा स्वतंत्र भारताचे कायदामंत्री म्हणून पंडित नेहरूंच्या
मंत्रिमंडळात प्रवेश झाला व त्याच वर्षी त्यांची भारतीय राज्यघटनेच्या मसुदा
समितीच्या अध्यक्षपदी व घटना समितीचे सभासद म्हणून निवड झाली.राज्यघटनेच्या
निर्मितीमध्ये<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>दिलेल्या योगदानाबददल
भारतीय जनता डॉ.आंबेडकरांना कदापिही विसरणार नाही.विविधतेने नटलेल्या आपल्या
भारतात सक्षम संघराज्यासाठी यशस्वी प्रयत्न केले. आजच्या काळात गुंतागुंतीच्या
राजकीय परिस्थितीतही घटना मार्गदर्शक ठरते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यावरून डॉ. आंबेडकरांच्या द्रष्टेपणाची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बुद्धिमत्तेची कल्पना आपल्याला
येते.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>इतर पाश्चात्य देशात स्त्रियांना व
गरीबांना मतदानाचा अधिकार फार उशिरा मिळाला. पण डॉ.आंबेडकरांनी प्रौढ मतदान
पध्दतीचा स्वीकार देशाला स्वतंत्र झाल्यापासूनच करायला लावला व भारतीय लोकशाहीचा
पायाच त्यांनी या प्रकारे भक्कम केला. प्रशासकीय अधिकार्यांना त्यांचे कार्य नीट
करता यावे यासाठी त्यांच्या सेवाशर्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेमणूक या
बाबत राज्यघटनेतच तरतूद करून त्यांना डॉ.आंबेडकरांनी निर्भयपणे काम करण्याचे
स्वातंत्र्य दिले. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राज्यघटनेचे शिल्पकार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,’ ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्योध्दारक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असे डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर ६ डिसेंबर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९५६ ला हे जग सोडून गेले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आज
भारतीय लोकशाहीच्या कसोटीचा काळ सुरू आहे. आजुबाजूची परिस्थिती पाहिली तर असे
वाटते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">की भारतीय
लोकशाहीला भारतीय जनताच तर नाकारणार नाही ना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">?<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वतंत्र
भारतातील लोकशाहीविषयी चिंतन करतांना डॉ. आंबेडकर म्हणतात की</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, ‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जोपर्यंत इंग्रज सरकार होते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तोपर्यंत आपल्या देशातील
चांगल्या वाईट गोष्टीची जबाबदारी आपण त्यांच्यावरच टाकत होतो. पण आता आपण स्वतंत्र
झाल्यामुळे चांगल्या वाईट गोष्टीची जबाबदारी आपलीच राहणार आहे. त्यामुळे आपल्याला
आता अधिक जबाबदारीने वागावे लागणार आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अद्वितीय
बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या आधारे स्वत: घेतलेले अतिउच्च दर्जाचे शिक्षण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जागतिक दर्जाची विद्वत्ता</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बंडखोरी व क्रांतिकार्य करण्याची
प्रवृत्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघटन कौशल्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिस्तबद्धता व नीटनेटकेपणा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वक्तृत्व</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">इंग्रजी भाषेवरील प्रभुत्व</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रचंड वाचन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संशोधनात्मक अभ्यास</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभ्यासपूर्ण व प्रेरणादायी लेखन... अशा अनेक गुणविशेषांसह
</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भीमजी रामजी
आंबेडकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यांचा प्रवास हजारो वर्षांची गुलामगिरी नष्ट करणारे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महामानव डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">येथपर्यंत झाला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-9929532925370716332021-02-21T15:54:00.002+05:302021-03-05T15:58:18.897+05:30महात्मा - फुले<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/EZOTnFsOp0I" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आधुनिक भारताचे पहिले समाजक्रांतिकारक !</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९
व्या शतकाचा शेवटचा कालखंड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धर्मसुधारणा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक परिवर्तनाच्या चळवळींचा काळ ! या काळात काहीशा वेगाने सामाजिक
बदलांची प्रक्रिया घडत होती. या चळवळींचे नेतृत्व सखोल चिंतन करणार्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजहित जपणार्या व धडक कृतीशील
असणार्या महात्मा फुले यांच्याकडे होते. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शिक्षण व समता</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या दोन शब्दांत त्यांच्या आयुष्यातील विविध टप्प्यांमध्ये
केलेल्या सामाजिक कार्याची मूळ प्रेरणा स्पष्ट होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महात्मा
ज्योतीबा फुले यांचा जन्म १८२७ साली झाला. त्या वेळी संपूर्ण भारतात बहुजन समाज
अंध:कारात चाचपडत होता. अज्ञान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अंधश्रद्धा व अस्पृश्यता यांचे भयंकर चटके सोसत होता. स्त्री आणि
(तत्कालीन) अस्पृश्य समाज हे या समाजव्यवस्थेतील सर्वाधिक उपेक्षित घटक होते.
त्यामुळेच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रीशिक्षण व अस्पृश्योद्धार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे त्यांचे
जणू जीवितकार्यच झाले. त्या वेळच्या स्त्रिया ह्या शिक्षण नसल्यामुळे स्वत:ची मूळ
अस्मिताच हरवून बसल्या होत्या. या परिस्थितीतून त्यांना बाहेर काढण्यासाठी
शिक्षणाची आवश्यकता होती. मुळात</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समाजोद्धारासाठी शिक्षण हेच प्रमुख अस्त्र</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आहे हे
ज्योतिरावांनी ओळखले. एक स्त्री सुशिक्षित म्हणजे पुढच्या सर्व पिढ्या सुशिक्षित
हे समीकरण त्यांनी जाणले व या पवित्र कार्याची सुरुवात आपल्या पत्नीला शिक्षण देऊन
त्यांनी केली.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१८४८ साली हिंदुस्थानातील पहिली मुलींची शाळा पुणे येथे
त्यांनी सुरू केली.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी व त्यांच्या पत्नी सावित्रीबाई यांनी अतिशय
प्रतिकूल परिस्थितीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकविरोधाला उत्तर देत १८५१ </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१८५२ साली व पुढील काळात अनेक कन्या शाळा सुरू केल्या.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रियांना
सबला बनविण्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रीउद्धारासाठी त्यांनी बालविवाह</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कुमारीविवाह</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विधवांचे केशवपन या परंपरांना प्रचंड विरोध केला. या
परंपरांच्या विरोधात जाऊन</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी १८६४ साली पहिला विधवा पुनर्विवाह घडवून आणला.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ही एक
क्रांतिकारक अशी घटना होती. त्याचबरोबर त्यांनी केशवपनाच्या विरोधी आंदोलन करून
नाभिकांचा अभिनव असा संप घडवून आणला. पण तरीही पुनर्विवाह समाजाला पचणे अवघड होते.
एखाद्या विधवेला दुर्दैवी परिस्थितीत संतती झाल्यास त्या विधवेस भ्रूणहत्या किंवा
आत्महत्येशिवाय पर्याय राहत नसे. ही समस्या ओळखून त्यांनी १८६३ साली</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुण्यात
पहिले बालहत्या प्रतिबंधक गृहउघडले. त्यांनी याच प्रतिबंधक गृहातील एक मुलगा दत्तक
घेतला. यावरूनच त्यांचे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्रीविषयक विचार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">किती</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आधुनिक व पुरोगामी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते हे स्पष्ट होते. आजच्या समाजाचे स्त्रीविषयक विचार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दृष्टीकोन पाहता त्यांचे द्रष्टेपण
लक्षात येते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्त्री
उद्धाराबरोबरच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अस्पृश्योद्धार व अस्पृश्यता निर्मूलन</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांचा
ध्यास</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होता. त्या वेळीचा अस्पृश्य समाज हा राजकीय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शैक्षणिक व आर्थिक हक्कांपासून
वंचित होता. त्यांना समाजाच्या मूळ प्रवाहात आणण्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांच्या प्राथमिक मानवी
हक्कांच्या प्राप्तीसाठी ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामाजिक समता चळवळीचे आद्य प्रवर्तक</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बनले. १८५२
साली त्यांनी अस्पृश्यांसाठी शाळा काढली. अस्पृश्यांसाठी त्यांनी पाण्याचा हौद
खुला केला. गुलामगिरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ब्राह्मणांचे कसब या ग्रंथांतून त्यांनी जातिव्यवस्थेवर प्रहार केला.
अस्पृश्य समाजामध्ये आमिविश्र्वास निर्माण होण्यासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समस्यांची जाणीव निर्माण होऊन
विकासाकडे वाटचाल होण्यासाठी त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सत्यशोधक समाजाची इ.स. १८७३ मध्ये पुणे येथे स्थापना</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केली. या
संस्थेच्या स्थापनेतून त्यांनी बहुजन समाजाच्या विकासाचे बीज रोवले.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सत्यशोधक
समाजाच्या माध्यमातून काही तत्त्वांचा प्रसार त्यांनी केला. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ईश्र्वर एकच व निर्गुण-निराकार
आहे. ईश्र्वराच्या भक्तीसाठी कोणालाही कोणत्याही मध्यस्थाची गरज नाही. धार्मिक
कर्मकांडावर विश्र्वास ठेवू नका.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हे विचार बहुजनांमध्ये रुजवण्याचा प्रयत्न त्यांनी केला.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ईश्वर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नव्हे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निर्मिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असाच शब्द नेहमी वापरला.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजर्षी
शाहू महाराजांना प्रेरणा मिळाली ती महात्मा फुले यांच्या सत्यशोधक विचारांतूनच !
महात्मा फुलेंना गुरू मानत महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी बहुजन विकासाची चळवळ
पुढे नेली. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारांवर व कार्यावर महात्मा फुले
यांचाच प्रभाव होता.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारत
देश हा कृषिप्रधान आहे आणि तरीही येथील शेतकरी अज्ञानी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कर्जबाजारी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दरिद्री</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मागासलेला असा होता (आहे).
यामुळेच या समस्या लक्षात घेऊन शेतकर्यांची बाजू मांडण्यास आणि त्यांचे संघटन
करण्यास महात्मा फुले यांनी सुरुवात केली.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतकरी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतमजूर यांच्या हालाखीच्या परिस्थितीचे त्यांनी </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतकर्यांचा आसूड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या ग्रंथात</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वर्णन केले
आणि या ठिकाणी शिक्षणाशिवाय पर्याय नाही ही भूमिका परखडपणे मांडली. तसेच शेतकर्यांच्या
मुलांना व्यावसायिक शिक्षण मिळावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वार्षिक कृषी प्रदर्शन भरवले जावे</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पाणीपुरवठ्यासाठी
तलाव-विहिरी-धरणे बांधावीत</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पीकसंरक्षणासाठी बंदुक परवाने मिळावेत या मागण्यांचा पाठपुरावा केला.
१८८८ साली त्यांनी ड्यूक ऑफ कॅनॉटसमोर भारतीय शेतकर्यांच्या वेषात शेतकर्यांचे
प्रतिनिधित्व केले. शेतकर्यांच्या समस्या व त्या अनुषंगाने त्यावरील पर्यायी
योजनांची बाजू मांडली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महात्मा
फुले यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असंघटित कामगारांच्या समस्यांचाही विचार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केला होता.
कामगार संघटक नारायण मेघाजी लोखंडे यांनी १८८४ मध्ये मुंबईत गिरणी कामगारांची
संघटना स्थापन केली. लोखंडे यांनी महात्मा फुले यांच्या प्रेरणेतून ही संघटना स्थापन
केली होती. हीच भारतातील पहिली कामगार संघटना मानली जाते. महात्मा फुले काही काळ
पुणे नगरपालिकेचे सदस्यही होते.त्यांच्या चळवळीचे केंद्र पुणे हेच होते.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपती
शिवाजी महाराजांच्या रायगडावरील समाधीचा जिर्णोद्धार महात्मा फुले यांनी केल्याचा
उल्लेख त्यांच्याविषयीच्या लेखनात सापडतो.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महात्मा
फुले हे उत्कृष्ट लेखकही होते. त्यांनी आपल्या लेखनातूनही सुधारणाविषयक विचारच
समाजासमोर ठेवले. त्यांनी तृतीय रत्न (नाटक)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पोवाडा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सार्वजनिक सत्यधर्म (ग्रंथ) या
लेखनाबरोबरच </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अखंड</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ (</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काव्य) रचनाही केली. (महात्मा फुले यांनी लिहिलेल्या अन्य पुस्तकांचा
उल्लेख वरील मजकुरात आला आहे.)</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विद्येविना
मती गेली। मतिविना नीती गेली।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नीतिविना
गती गेली। गतिविना वित्त गेले।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वित्ताविना
शूद्र खचले। इतके अनर्थ एका अविद्येने केले।।</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या
रचनेतून त्यांची निरीक्षणशक्ती</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेमकी जाणीव व प्रतिभा स्पष्ट होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पिढीजात
चालत आलेल्या अमानवी अशा धार्मिक रूढी व परंपरा बंद झाल्याशिवाय समाजामध्ये
परिवर्तन होणार नाही हे त्यांनी ओळखले होते. सामाजिक सुधारणांसाठी व्यापक योगदान
देऊन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आपल्या
मानवतावादी भूमिकेतून वंचित आणि उपेक्षित घटकांना मुख्य समाजप्रवाहात आणण्याचे
महत्त्वपूर्ण कार्य महात्मा फुले यांनी केले.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आजच्या आधुनिक भारतातील समाजात झालेल्या सामाजिक
सुधारणांचे मूळ हे महात्मा फुले यांच्या सामाजिक कार्यातच आहे.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">`</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निर्मिकाचा धर्म सत्य आहे एक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भांडणे अनेक कशासाठी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा
त्यांचा सत्यधर्माचा व मानवताधर्माचा संदेश आजही अनुकरणीय ठरतो.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p><br /></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-51426023229595431312021-02-20T15:49:00.002+05:302021-03-05T15:53:45.429+05:30लोकमान्य टिळक<iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/uddaaeNb2_Q" width="560"></iframe><div><br /></div><div><p align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारतीय जनतेत </span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्व</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राज्याची व राष्ट्रवादाची जाणीव निर्माण करणारे</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span></b><b><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच ते स्वराज्य मिळवण्याची
सिंहगर्जना करून समाजाला प्रेरित करणारे राष्ट्रीय नेतृत्व !</span></b><b><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्यपूर्व
काळातील महाराष्ट्रातील विलक्षण तेजस्वी आणि तर्डेंदार व्यक्तिमत्त्व म्हणजे
लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक. १८५६ चा रत्नागिरीतल्या चिखलगावचा त्यांचा जन्म आणि
१९२० चा मृत्यू. या कालावधीतील बाळ ते लोकमान्य असा त्यांचा प्रवास भारताला
नवचैतन्य देऊन गेला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">टिळकांचे
मूळ नाव केशव असले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी लोकव्यवहारात त्यांचे बाळ हे टोपणनावच रूढ झाले. त्यांच्या शालेय
जीवनातली शेंगांच्या टर्रेंलाची घटना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गणित फळ्यावर लिहून हात खराब करून घेण्यापेक्षा गणिते
तोंडी सोडवण्याचा उपाय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत हा शब्द सन्त</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संत किंव सन्त अशा तीन पद्धतीनं लिहिला तर बिघडते कुठे असा
शिक्षकांना केलेला खडा सवाल-या सगळ्या घटनांमुळे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">टिळक हुशार</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बुद्धिमान पण काहीसे हट्टी विद्यार्थी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा सदरात
मोडले जात.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध अधिकार आहे आणि तो मी
मिळवणारच</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी प्रतिज्ञा प्रचंड आत्मविश्र्वासानं करणारी
टिळकांसारखी व्यक्ती एक स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व म्हणूनच घडत गेली. कॉलेजमध्ये
विद्येबरोबरच शरीरसंपत्ती मिळवण्यात त्यांना जास्त रस होता. यामुळेच कदाचित पुढचे
शारीरिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानसिक कष्ट ते सोसू शकले. १८७६ ला बी.ए.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुढे गणितात एम. ए.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">व नंतर एल. एल. बी. अशी उत्तम
शैक्षणिक कारकीर्द असलेले टिळक.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्यांनी
१८८० साली विष्णुशास्त्री चिपळूणकर आणि आगरकरांसमवेत सुरू केलेले</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">न्यू इंग्लिश
स्कूल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आर्यभूषण</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नावाने सुरू
केलेला</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छापखाना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केसरी आणि मराठा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सारख्या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वृत्तपत्रांची सुरुवात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची व फर्ग्युसन महाविद्यालयाची
स्थापना-</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या सगळ्याच घटनांमुळे अवघा महाराष्ट्र घडत गेला.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पारतंत्र्यामुळं आमच्या लोकांची स्थितीच अशी झाली आहे की</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकीय बाबतीत सुधारणा
झाल्याखेरीज</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वातंत्र्य मिळाल्याखेरीज आमची सामाजिक स्थिती सुधारावयाचीच नाही</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी ठाम भूमिका लोकमान्यांची
पर्यायानं केसरीची होती. नेमकी याविरुद्ध भूमिका आगरकरांची होती. त्यांच्या मते
आधी सामाजिक सुधारणाच होणे गरजेचे होते. यामुळे केसरीतच नव्हे तर अवघ्या देशात
वैचारिक संघर्ष सुरू झाला. याची परिणीती आगरकरांनी केसरी सोडण्यात झाली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केसरीतून
(मराठी) आणि मराठातून (इंग्रजी) होणारे लोकमान्य टिळकांचे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लेखन स्फूर्तिदायी
आणि दिशादर्शक</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते. केसरीतून वेळोवेळी प्रसिद्ध होणारे अग्रलेख
जनसामान्यांना सामाजिक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजकीय परिस्थितीबाबत सजग करत राहिले. </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मराठा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सारखे इंग्रजी वृत्तपत्र सुरू करण्यामागे-जो विचार केसरीतून </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पोहोचवला जातो</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तोच इंग्रजांपर्यंत आणि परप्रांतीय हिंदी लोकांपर्यंत जावा-ही भूमिका
होती. रँडच्या खुनानंतर</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सरकारचे डोके ठिकाणावर आहे काय</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">?’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या केसरीतल्या अग्रलेखामुळे महाराष्ट्र खडबडून जागा झाला.
स्वदेशी चळवळीबाबतचा </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गूळ का साखर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हा लेख</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रीय मनोवृत्ती ज्यातून
निर्माण होईल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ते राष्ट्रीय शिक्षण</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशी केलेली व्यापक व्याख्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यावर लिहिलेले लेख- या
सगळ्यांतून समाज प्रगल्भ होत गेला. त्यांच्या जहाल</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लेखनाचा प्रभाव क्रांतिकारकांवरही</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पडला.
टिळकांच्या विचारांच्या प्रभावातून स्वातंत्र्यवीर सावरकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">न. चि. केळकर</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कॉम्रेड डांगे यांसारखी
व्यक्तिमत्त्वे घडली.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्यांच्या
लेखनात बनावट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सजावट</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अलंकाराची वेलबुट्टी नसायची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लेखन रोख-ठोक आणि अभ्यासपूर्ण</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">असायचे. १९००
मध्ये प्रो. मॅक्सम्यूलर यांच्यावरचा त्यांचा अग्रलेख प्रसिद्ध झाला. जर विद्वान
मनुष्य असेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मग तो विलायती असला</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरी त्याचे गुण घ्यावेत ही त्यामागची भावना होती. लेखनाप्रमाणेच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्यांचे
वक्तृत्वही धारदार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते. सामाजिक सहभागाचे महत्त्व जाणणारे ते विलक्षण
प्रभावी संघटक होते. समाज एकजूट होण्यासाठी त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सार्वजनिक शिवजयंती आणि गणेशोत्सवाचा श्रीगणेशा
महाराष्ट्रात</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केला. या उत्सवांची सुरुवात हे खरे तर त्यांच्या असंख्य </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">संघटनात्मक</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कामांपैकी एक काम. पण या एकाच
कार्यातून त्यांच्यामधल्या अतिकुशल संघटकाची व द्रष्ट्याची जाणीव आपल्याला होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१९०६
साली सुरू झालेल्या वंगभंग चळवळीत लोकमान्य टिळकांचा मोठा सहभाग होता. मराठी व
बंगाली लोकांनी एकत्र येऊन राष्ट्रीय एकात्मतेची ज्योत पेटवावी हा विचार घेऊन
त्यांनी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रवादाचा पुरस्कार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केला. कर्झनशाही विरुद्धची टीका</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रीय सभेच्या कामासाठी
लाल-बाल-पाल अशी एकत्र आलेली त्रयी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खामगाव-वर्धा-नागपूर-सोलापूर-मुंबई-मद्रास-कोलंबो असा
टिळकांचा मोठा दौरा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कॉंग्रेस अधिवेशनातील अध्यक्षस्थान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होमरूल लीगची स्थापना</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जहाल लेखांमुळे देशद्रोहाचे झालेले आरोप</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तुरुंगवासाची शिक्षा या
सगळ्यांमुळे लोकमान्यांची प्रतिमा उजळत गेली आणि त्यांची लोकप्रियता संपूर्ण
भारतात वाढत गेली.स्वदेशी</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रीय शिक्षण व बहिष्कार</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या चतु:सूत्रीच्या साहाय्याने त्यांनी ब्रिटिशविरोधी
वातावरण निर्माण केले व भारतीय जनतेत संघर्षाची भावना निर्माण केली. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ब्रह्मदेशातील मंडाले येथील तुरुंगात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अतिशय प्रतिकूल अशा हवामानात तब्बल ६ वर्षांची
(१९०८-१९१४) शिक्षा भोगून परत आल्यानंतरही त्यांनी तेवढ्याच तडफेने कार्याला
सुरुवात केली. राष्ट्रीय भावनेच्या विस्तारासह कॉंग्रेसच्या संघटनात्मक
विस्तारातही त्यांचा शब्दश: </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सिंहाचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाटा होता. म्हणूनच त्यांचे कार्य म्हणजे केवळ </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">टिळक यांची कारकीर्द</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नसून</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भारताला
स्वातंत्र्याच्या</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्याच्या जवळ नेणारे </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्य टिळक युग</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">होते.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अशा
या लोकप्रिय व्यक्तीची सर्वात प्रिय जागा कुठली असेल</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर ती म्हणजे पुण्याजवळचा
सिंहगड. एकांताची व चिंतनाची भूक लागली असता</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खराखुरा एकांतवास</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सिंहगडावरच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अनुभवायचे. तेथेच मनन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">चिंतन आणि लेखनही करायचे. लोकमान्यांनी जे ग्रंथ लिहिले</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या प्रत्येकात एकेक गुणविशेष
आहे.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ओरायन</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मध्ये गणिती आणि ज्योतिषविषयक ज्ञान आहे.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आर्यांचे वसतिस्थान</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मधून संशोधन
व विश्र्लेषण दिसते</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आणि मंडालेच्या तुरुंगवासात लिहिलेल्या</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गीतारहस्यात</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सखोल तात्त्विक विचार वाचायला
मिळतो.</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्यांच्या
व्यक्तिमत्त्वाची</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लेखणीची व वक्तृत्वाची धार हिंदुस्थानभर पोहोचली. केवळ
महाराष्ट्रापुरती मर्यादित न राहिलेली त्यांची प्रतिमा प्रत्येक देशभक्ताला ताकद
देत राहिली. जनतेने त्यांना </span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’</span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकमान्य</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">केले. त्याचबरोबर ते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हिंदुस्थानातील (ब्रिटिशविरोधी) अस्वस्थतेचे जनक</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानले गेले.
खरे</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर राष्ट्राचा अभ्युदय व्हायचा</span><span style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 14.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span lang="MR" style="font-family: "Ek Mukta"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तर ते राष्ट्र नेहमी अस्वस्थच असायला हवेहे लोकमान्य
टिळकांनी केव्हाच जाणले होते. याच सकारात्मक अस्वस्थतेचा साक्षात्कार आपल्याला
त्यांच्या जीवनकार्यातून होतो.</span></p></div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-34954641746855761712021-02-19T21:52:00.000+05:302021-03-05T15:43:23.464+05:30महाराष्ट्राचे शिल्पकार - छत्रपती शिवाजी महाराज<p> <iframe allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/VGDQkkJkkUo" width="560"></iframe></p><p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ज्या
काळी स्वातंत्र्याचा विचार करणंही जीवघेणं ठरायचं</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्या
काळी ५ पातशाह्यांना तोंड देत हिंदवी स्वराज्याला स्वत:चं सिंहासन बहाल केलं ते
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सुमारे ३०० वर्षे महाराष्ट्र पारतंत्र्यात</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">गुलामगिरीत
खितपत पडला होता. दिल्लीचे मुघल</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आदिलशाह</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">निजामशाह</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कुतुबशाह
यांच्या अत्याचाराने इथली गरीब जनता भरडली जात होती. साम्राज्यवादाने झपाटलेल्या
सुलतानी आक्रमणांमुळे इथली घरे-दारे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पीक-पाणी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बायका-पोरी
सुरक्षित नव्हत्या. याच काळात शहाजीराजे भोसले व जिजामाता यांच्या पोटी छत्रपती
शिवाजी महाराजांचा जन्म फाल्गुन वद्य तृतीया शके १५५१ म्हणजेच १९ फेब्रुवारी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१६३०
रोजी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुणे जिल्ह्यातील</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जुन्नर
तालुक्यातील शिवनेरी गडावर झाला. वडिलांचा जाहगिरीचा प्रदेश बंगळूरचा असल्यामुळे
शिवबांची जडण-घडण त्यांच्या आई जिजाबाईंच्या सहवासात व त्यांच्याच मार्गदर्शनाखाली
झाली. रामायण</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महाभारत या गोष्टींचे शिवबांवर लहानपणापासून
संस्कार झाले. या गोष्टींच्याच माध्यमातून त्यांची स्वराज्य प्रेरणा जिजाबाईंनी
जागृत केली. राज्यशास्त्र</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धर्मशास्त्र यांचा अभ्यास
त्यांनी लहानपणीपासून मोठ्या कुशलतेने केला. त्याचबरोबर लाठीकाठी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तलवारबाजी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दांडपट्टा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">घोडेस्वारी
याबाबतीतही शिवबा पारंगत झाले.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुरार
जगदेवाने पुण्यावर गाढवाचा नांगर फिरवल्यानंतर त्या जाहगिरीचा ताबा जिजाबाईंनी
घेतला. जिजाबाईंनी त्याच ठिकाणी सोन्याचा नांगर </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">फिरवून</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लोकांना
एकत्र करून पुन्हा पुणे हे गाव वसवलं. याच काळात जाहगिरीच्या कारभाराच्या
निमित्ताने शिवाजी राजांचा संबंध इथल्या १२ मावळांमध्ये आला. या ठिकाणीच त्यांना
प्रथम बालमित्र व नंतर स्वराज्याचे शिलेदार मिळाले. या काळातच त्यांचे
नेतृत्वगुणही फुलायला लागले. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">एका स्त्रीवर अत्याचार करणार्या एका
गावाच्या पाटलाला त्यांनी हात-पाय तोडण्याची शिक्षा याच काळात सुनावली. आपल्या दक्ष
न्यायव्यवस्थेचे उदाहरण रयतेसमोर ठेवले व स्वराज्याच्या पालकत्वाची जबाबदारी
स्वीकारण्यास ते समर्थ असल्याचेही सिद्ध केले. वयाच्या १६ व्या वर्षी त्यांनी
रायरेश्र्वराच्या पठारावर शिवलिंगाला स्वत:च्या रक्ताचा अभिषेक करून
स्वराज्यस्थापनेची </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शपथ घेतली. या वेळी सोबत त्यांचे जिवाभावाचे
सवंगडी-मावळे होतेच. तोरणा जिंकून त्यांनी जणू स्वराज्य स्थापनेचे तोरणच बांधले.
तोरण्यानंतर पुरंदर काबीज करणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">फत्तेखानाबरोबरची लढाई
यामुळे शिवरायांचा आत्मविश्र्वास व निर्धार या दोन्ही गोष्टी वाढत गेल्या. पण
त्यांची खरी परीक्षा झाली ती शहाजीराजांना कैद झाली त्या वेळी! शत्रूचा शत्रू तो
आपला मित्र या सूत्राचा उपयोग करून</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दिल्लीच्या बादशाहकरवी
आदिलशाहवर दबाव आणून त्यांनी आपल्या मुत्सद्दी राजकारणाचे दर्शन घडवले.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यानंतरच्या
काळात अफझलखानाच्या रूपाने महाराष्ट्रावर खूप मोठे संकट आले. हजारो गावे खानाच्या
सैन्याने जाळली</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हजारो मंदिरं नष्ट केली आणि रयतेवरही खूप
अन्याय केले. पण महाराजांनी न घाबरता</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">न डगमगता त्याचा सामना
करण्याचे ठरवले. स्वराज्याचे आपण पालक आहोत ही भावना प्रबळ होत गेली. त्यातच
कान्होजी जेधे व इतर अनेक सरदारांनी केलेला त्याग व पराक्रम यातून कृतज्ञतेची आणि
जबाबदारीची भावना प्रबळ होत गेली. प्रतापगडाच्या पायथ्याशी शिवरायांनी अफझलखानाचा कोथळा
बाहेर काढून इतिहासात नवा अध्याय लिहिला. </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">‘</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अफझलखान
चाल करून आला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्याला महाराजांनी शिताफीने प्रतापगडाच्या
पायथ्याशी भेटीला बोलावले आणि धाडसाने खानाला संपवले.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">’ - </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या
वाक्यांमध्ये महाराष्ट्राला अभिमान वाटेल असा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अभ्यासकांना
आश्र्चर्य वाटेल असा आणि आजही मार्गदर्शक ठरेल असा मोठा इतिहास सामावलेला आहे.
खानाला भेटतानाचा गणवेश</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खानाचा देह (उंची</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जाडी)</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वत:ची
उंची</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, `</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">काय झाल्यास काय करायचे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">' </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">याच्या
पर्यायांचा अभ्यास</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सोबतीच्या माणसांची निवड</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">खानाचा
खात्मा केल्यानंतर त्याच्या सैन्याचा पराभव करण्यासाठीचे नियोजन</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">त्यासाठीचा
गनिमी कावा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मोहीम अयशस्वी झाली अन् खुद्द शिवरायांना
दगाफटका झाला तर पुढे काय करायचे याचे पूर्ण नियोजन - या सर्व घटकांचा तपशीलवार
विचार महाराजांनी त्या प्रसंगी करून ठेवला होता. शाहिस्तेखानाची पुण्यात लाल
महालात कापलेली बोटे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पुढील काळात आग्र्याहून केलेली सुटका हे
सुप्रसिद्ध ऐतिहासिक प्रसंगही छत्रपती शिवरायांच्या गुणांची साक्ष देतात.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्याची
सीमा दक्षिणेत तुंगभद्रेपर्यंत तर उत्तरेत सातपुड्यापर्यंत त्यांनी नेली होती.
लढाईच्या काळात त्यांनी कधी रयतेला त्रास दिला नाही</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">की
मराठी सैन्याने कुणाच्या स्त्रियांवर अत्याचार केला नाही. स्वत:च्या सैन्यासमोर
त्यांनी आदर्श ध्येयवाद</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नीतिमूल्ये व
स्वराज्यनिष्ठा ठेवल्यामुळे मराठी सैन्यामध्ये सदैव आवेग</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आवेश
आणि उत्साहाचे वातावरण असायचे!</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्यनिष्ठा
व पराक्रम यांसह सैन्य उभे करणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विविध आक्रमणांना तोंड
देणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लढाया यशस्वी करत गडकोट काबीज करणे हे करत असतानाच</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दुसर्या
बाजूला शिवरायांची प्रशासनात्मक व रचनात्मक कामेही चालूच असत. शिवाजीराजांनी एक
आदर्श शासनव्यवस्था उभी केली. सैन्याचा पगार केंद्रीय पद्धतीने देणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सरदारांच्या
बदल्या करणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेती व शेतसार्याबद्दल यंत्रणा लावणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">भूक्षेत्रानूसार
शेतसारा निश्र्चित करणे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नैसर्गिक आपत्तींच्या
काळात प्रसंगी शेतसारा माफ करणे अशा अनेक महत्त्वाच्या व्यवस्था त्या काळात सुरू
झाल्या. ६ महिने स्वराज्याच्या सैन्यात नोकरी व ६ महिने शेती करणे ही शिलेदारी
व्यवस्था सुरू करून महाराजांनी प्रजेला २ वेळची भाकरी मिळवण्याची आणि देशसेवा
करण्याची संधी एकत्रितपणे दिली. त्यामुळे प्रजेला आर्थिक व सामाजिक सुरक्षितता
प्राप्त झाली</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच स्वराज्याबद्दलची प्रजेची निष्ठा
अधिकाधिक घट्ट होत गेली.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सूर्याजी
काकडे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वाघोजी तुपे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाजी पासलकर</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुरारबाजी
देशपांडे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बाजीप्रभू देशपांडे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तानाजी
मालुसरे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रतापराव गुजर</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नेताजी
पालकर</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बहिर्जी नाईक</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
... </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">यांसारख्या हजारो
मावळ्यांनी स्वत:च्या प्राणाची बाजी लावून स्वराज्याचे स्वप्न साकार केले.
त्यामागे फार मोठा ध्येयवाद होता</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राष्ट्रवाद होता. आधुनिक
शस्त्रास्त्रे</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वेगवान घोडदळाचा विकास व कोकण
किनारपट्टीकडून अरब</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">हपशी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सिद्धी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पोर्तुगीज
यांपासून संरक्षण करण्यासाठी केलेली आरमाराची स्थापना या महत्त्वाच्या घटकांचेही
त्यामध्ये योगदान होते. </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शत्रूचे मर्म आणि मर्यादा ओळखून त्यावर
अचानकपणे हल्ला करून</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">वार्याच्या वेगाने चाल करून शत्रूची दाणादाण
उडवून देण्याच्या अनोख्या तंत्रामुळे त्यांनी दिलेरखान</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शाहिस्तेखान</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">अफझलखान
व इतर अनेक सरदारांची पळताभुई थोडी केली .स्वराज्यावर चालून आलेल्या प्रत्येक
आक्रमणापासून त्यांनी प्रजेचे रक्षण केले.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">जगद्गुरू
संत तुकाराम</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">समर्थ रामदास आणि छत्रपती शिवाजी महाराज ही
तीन अलौकिक व्यक्तिमत्त्वे एकाच काळात महाराष्ट्रात वास्तव्यास होती.
महाराष्ट्राचा तो सुवर्णकाळच! संत तुकाराम व छत्रपती शिवराय यांच्या भेटीचे उल्लेख
इतिहासात आढळतात. काही अभ्यासक या दोहोंची स्वराज्य खूप मोठे झाले होते. अशा
वेळेसच छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक म्हणजे महाराष्ट्र धर्माच्या
पुनरुत्थानाचे बीजच ठरले. १६७४ सालच्या ज्येष्ठ महिन्यामध्ये त्यांचा राज्याभिषेक
काशीच्या गागाभट्टांकडून </span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">झाला. महाराज छत्रपती झाले. हा
महाराष्ट्राच्या व भारताच्याही इतिहासातील एक सर्वोच्च पराक्रमाचा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आनंदाचा
व अभिमानाचा क्षण होय!</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपतींच्या
व्यक्तिमत्त्वाचा व कारकीर्दीचा आढावा घेण्याचा प्रयत्न केला असता काही गोष्टी
समोर येतात.</span><span lang="EN-US" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शौर्य</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पराक्रम</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शारीरिक
सक्षमता</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ध्येयवाद</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कुशल संघटन</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कडक
व नियोजनबद्ध प्रशासन</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मुत्सद्दीपणा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धाडस</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">द्रष्टेपणा...
असे उच्च कोटीचे गुण महाराजांच्या व्यक्तिमत्त्वात एकवटलेले दिसतात.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपती
शिवाजी महाराजांनी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">बालपणी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तरुणपणी
शारीरिक सामर्थ्य वाढवण्यासाठी स्वत: कष्ट घेतले</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पराक्रमासाठी
शस्त्रांचा अभ्यास केला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">साध्या
-भोळ्या मावळ्यांचे संघटन करून त्यांच्यामध्ये निष्ठा व ध्येयवाद जागृत केला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वत:
शपथ घेऊन हिंदवी स्वराज्य स्थापनेच्या कार्यात स्वत:ला घट्टपणे बांधून घेतले</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">;<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">महत्त्वाचे
गड-किल्ले जिंकले</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नवे निर्माण केले</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">योग्य
त्या वेळी आक्रमण किंवा गरज पडेल त्या वेळी तह हे सूत्र कमालीच्या हुशारीने वापरून
अनेक शत्रूंना नामोहरम केलेच</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच फितुरी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दगाबाजी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्यांतर्गत
</span><span lang="MR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">कलहाचाही सामना केला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">आक्रमणाच्या
वेळी गनिमी कावा तंत्राचा चातुर्याने वापर केला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">;<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सामान्य
रयतेची व्यवस्था</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शेतकर्यांची व्यवस्था</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">लढवय्या
शूर सरदारांची व्यवस्था</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धार्मिक स्थानांची
व्यवस्था... अशा अनेक व्यवस्था लावून दिल्या.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सर्वांत
महत्त्वाचे म्हणजे छत्रपतींनी अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना करून हिंदवी
स्वराज्याच्या राज्यकारभाराची परिपूर्ण व्यवस्था निर्माण केली</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">;<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">राजभाषा
(मराठी) विकसित करण्याचा गांभीर्यपूर्वक प्रयत्न केला</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">; </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">विविध
कलांना राजाश्रय दिला.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoListParagraphCxSpLast" style="mso-list: l0 level1 lfo1; text-align: justify; text-indent: -18pt;"><!--[if !supportLists]--><span lang="EN-US" style="font-family: Symbol; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Symbol; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: Symbol;">·<span style="font-family: "Times New Roman"; font-size: 7pt; font-stretch: normal; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal;">
</span></span><!--[endif]--><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">तसेच
खचलेल्या</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पिचलेल्या रयतेच्या मनामध्ये स्वाभिमानाचा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">पराक्रमाचा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">स्वराज्य
निष्ठेचा हुंकार जागृत केला.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">या
सर्व गोष्टी त्यांनी साध्य केल्या अवघ्या ५० वर्षांच्या आयुष्यात!</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">सतराव्या
शतकात जागृत झालेला तो स्वाभिमान</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">ती स्वराज्यनिष्ठा आजही
महाराष्ट्राला प्रेरणा देते. महाराष्ट्र धर्म वाढवण्याची स्फूर्ती देते.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">छत्रपती
शिवाजी महाराज दक्षिण दिग्विजय करून आले. याच काळात त्यांच्या तब्बेतीवरही फार
परिणाम झाला. सततच्या मोहिमा</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दगदग यामुळेच त्यांना
ज्वराचा त्रास वाढतच गेला. यातच दि. ०३ एप्रिल</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">१६८०
रोजी त्यांचा मृत्यू झाला. एका विशाल पर्वाचा अंत झाला.</span><span lang="EN-US" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"> </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानवी
देहाच्या मर्यादेत राहून शारीरिक शक्ती</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">,
</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">मानसिक शक्ती आणि
इच्छाशक्ती यांच्या क्षमतेच्या योग्य वापराची अंतिम मर्यादा गाठून शौर्य</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">शील</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">नीतीमत्ता</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">दूरदृष्टी</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">धाडस</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt;">प्रसंगावधान
यासारख्या अनेक सद्गुणांचा सर्वकालीन श्रेष्ठ आदर्श निर्माण करणारे शिवराय हे मनुष्याच्या
अंगभूत शक्ती जाग्या होऊन योग्य कार्यात वापरल्या गेल्या तर काय चमत्कार घडतो याचे
मूर्तिमंत उदाहरण आहे. अलौकिक यश कसे मिळवावे हे शिकविणारा हा महाराष्ट्राचा देव
महाराष्टीय लोकांच्या मनात अढळ आणि अमर झाला आहे.</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></p>
<span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">शिवचरित्र हे महाराजांच्या मृत्यूपर्यंत थांबत नाही.
पुढच्या काळात तब्बल ३० वर्षे या महाराष्ट्राला स्थिर व एकमेव असे नेतृत्व
नसतानाही</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">स्वत: औरंगजेब
महाराष्ट्रात आला असतानाही हे स्वराज्य समर्थपणे त्याच्याशी लढले व मुघल सम्राटाला
इथेच</span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="EN-US" style="font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">, </span><span face=""Ek Mukta","sans-serif"" lang="MR" style="font-size: 12pt; line-height: 115%; mso-ansi-font-size: 14.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">याच भूमीत प्राण ठेवावे
लागले.</span><span lang="EN-US" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: MR; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: EN-US; mso-fareast-theme-font: minor-latin;"> </span>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-66297068396008153372018-08-23T12:25:00.001+05:302018-08-23T12:25:26.044+05:30अर्थ मराठी ई-दिवाळी अंक २०१८ मध्ये साहित्य पाठविण्याचे आवाहन<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpKnZVUZMtPrbqlBPYzN7t9RLH0V6DqntjjaTQr69N9ec8vzAzuhAV1_Wf0BHEF2nBcuXnAziR3dtpXcdWHQG5jF4JtoDpnhvWU9KZoJfrljM2znNke82YA17SbAYdsVpnI4w4_hPcI5I/s1600/Aarth-Marathi-E-Diwali-Edition-2018-Advertise.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1349" data-original-width="900" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpKnZVUZMtPrbqlBPYzN7t9RLH0V6DqntjjaTQr69N9ec8vzAzuhAV1_Wf0BHEF2nBcuXnAziR3dtpXcdWHQG5jF4JtoDpnhvWU9KZoJfrljM2znNke82YA17SbAYdsVpnI4w4_hPcI5I/s1600/Aarth-Marathi-E-Diwali-Edition-2018-Advertise.png" /></a></div>
<br /></div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-43206088131798251612018-01-14T21:37:00.001+05:302021-03-14T21:42:44.720+05:30संशोधन क्षेत्रातील भारत<p> <span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">लेखक - </span><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;"> </span><span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">ओंकार दिलीप बागल</span></p><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">Gahlot Institute of Pharmacy, Koparkhairne, Navi Mumbai- 400 709</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">मो. ७५०६५८२३४१</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br /><a href="https://www.forbesindia.com/media/images/2020/Oct/img_145169_indianinnovation.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="533" data-original-width="800" src="https://www.forbesindia.com/media/images/2020/Oct/img_145169_indianinnovation.jpg" /></a><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">प्राचीन काळापासून भारताने संशोधन क्षेत्रात उल्लेखनीय कामगिरी बजावली आहे . वास्तुशास्त्रात विविध प्रकारचे स्तूप , घुमट ,स्तंभ, वास्तूसाठी वापरण्यात आलेल्या साधनसामग्री . मोजमापशास्त्रात मोजपट्टी ,वजनमापं इ .शेतीसाठी लागणारे अवजारे , नांगर इ . टिपू सुलतान आणि हैदर अली यांनी अग्निबाण आणि क्षेपणास्त्र निर्मितीमध्ये भरीव कार्य केल्याचे इतिहासात आढळून येते . त्याबरोबरच कार्बनपासून बनवण्यात आलेली शाई याचाही वापर झाला आहे . वैद्यकशास्त्रातील आयुर्वेद ,सिद्धा , योगा इ. त्याचबरोबर सुश्रुता संहिता मध्ये सुश्रुता यांनी मोतीबिंदू शस्त्रक्रिया , प्लास्टिक सर्जरी, शरीरात खडे तयार होण्याची क्रिया , हृदयविकाराचे झटके , कुष्ठरोग निदान यावर सांगितले आहे . त्याचप्रमाणे आर्यभट्ट यांचे शून्य आणि ब्रह्मगुप्त यांचे गुरुत्वाकर्षण, शिवाय गणितावरील विविध सिध्दांत सांगितले आहेत .</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">आपल्या भारताकडे संशोधन क्षेत्रातील इतिहासाचा वारसा आहे. श्रीनिवास रामानुजन यांनी गणितांतील सिध्दांत, विश्लेषण यांत मोलाचे योगदान दिले आहे . प्रफुल्लचन्द्र रॉय यांनी भारतातील औषधनिर्माण (Pharmaceutical)करणारी कंपनी स्थापन केली . डॉ.होमी जहांगीर भाभा यांनी भारतातील अणुसंशोधनाची पायाभरणी केली. सी.वी.रामन यांना "रामन इफेक्ट्स" साठी नोबेल प्रदान करण्यात आला . डॉ.जगदीशचंद्र बोस यांनी भारतातील "रेडिओ आणि मायक्रोवेव्ह ऑप्टिकसला" चालना दिली .सत्येंद्रनाथ बोस यांनी अल्बर्ट आईन्स्टाईन यासोबत "विद्युत प्रहरींचे" गूढ उलगडण्यात सहयोग दिला आहे . मेघनाथ सहा यांनी सहा समीकरणाद्वारे (Saha Equation)अवकाशातील ताऱ्यांच्या भौतिक आणि रासायनिक स्थितीचे शोधकार्य केले आहे .डॉ.विक्रम साराभाई यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने अवकाशसंशोधनात उज्वल कार्ये केली आहेत. डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांच्या नेतृत्वात भारताने अण्वस्त्रे आणि क्षेपणास्त्रे बनवून देशाची ताकद वाढवली आहे .परंतु गेल्या काही दशकांत भारतातील संशोधन आणि संशोधक हे प्रमाणात घट होत असल्याचे चित्र दिसत आहे. कोणत्याही राष्ट्राच्या शिक्षण, रोजगार,व्यवसाय,अर्थव्यवस्था,आरोग्य,सक्षमीकरण इ. संशोधन आणि विकास यावर भर दिला जातो . भारत लोकसंख्येत विश्वातील "दुसरे" राष्ट्र आहे . भारताचा विकासदर स्थिर असून भारताचे "संशोधन आणि निर्मिती-२०१५" च्या जागतिक क्रमवारीत "पाचवे" स्थान आहे . भारतात प्रत्येकी १०,००० श्रमिकांमागे केवळ चार संशोधक असे समीकरण आहे . जगातील इतर विकसनशील राष्ट्रांच्या तुलनेत हे अतिशय कमी प्रमाण आहे.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">भारताकडे संशोधन क्षेत्रासाठी गरजेचे पूरक मनुष्यबळ आणि उपलब्धता नक्कीच आहे.मग भारत मागे पडण्याची कारणे काय आहेत?</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">१)शैक्षणिक अभ्यासक्रम- ब्रिटीश कालावधीत आपल्याला व्यावसायिक शिक्षण देण्यास अग्रस्थानी ठेवले गेले मात्र आजही आपण तेच पाढे गिरवताना दिसत आहोत .</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">२)शैक्षणिक पध्दती- आपण अजूनही जुन्या शिक्षणपद्धतीचा वापर करत आहोत परंतु जगाशी टक्कर देताना आधुनिक पद्धतींचा अवलंब करणे आवश्यक वाटते.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">३)तरुण विद्यापीठे- भारतातील अग्रक्रम विद्यापीठे नव्याने उदयास आलेली आहेत. (IIT-1951) तर इतर देशांतील विद्यापीठे खूप जुनी आहेत .</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">४)शिक्षकांचे अपुरे वेतन- भारतातील शिक्षकांचे वेतन इतर श्रमिकांच्या मानाने फारच कमी आहे .</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">५) कौशल्यपूर्ण शिक्षणाचा अभाव- विद्यार्थ्यांना कौशल्यपूर्ण शिक्षण देण्यास प्राधान्य द्यायला हवे.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">६) आर्थिक देणगीचा (Grants) अभाव- संशोधनासाठी लागणारे आर्थिक साहाय्य यावर विचार होणे गरजेचे आहे.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">७) तांत्रिक ज्ञानातील त्रुटी- वर्ष २०१६ च्या Infosis च्या जागतिक अहवालानुसार भारतातील ७०% तरुणांमध्ये तांत्रिक ज्ञानात त्रुटी असल्याचे आढळले.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">भारतातील मागील काही वर्षातील महत्वपूर्ण संशोधन खालीलप्रमाणे :</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">१)डॉ.सूर्यासारथी बोस आणि टीम यांनी वर्ष २०१६ मध्ये लहान प्रमाणावर वैशिष्ट्यपूर्ण केलेला जलशुद्धीकरण प्रकल्प.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">२)जे.फातिमा बेंझाईर यांनी संशोधनात सुरक्षित वापरण्यायोग्य रंग (stain) निर्मिती केली.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">३)एस. अशोकन आणि टीम यांनी हृदयविकाराचा झटकयाची सूचना देणारे यंत्र तयार केले</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">४)प्रो. सौमित्र आणि टीम यांनी "Hepatitis C" वर प्रभावी लसीकरण तयार केली.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">५)डॉ.साई सीवा गोरथी यांनी स्मार्टफोनचा "मलेरिया" हा आजार दर्शवणारे यंत्रात रूपांतरित करण्यात कार्य केले</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">६)प्रो. जि.मोहन राव यांनी मोतीबिंदू या आजारावर कमी दरात लेन्स (lens) ची निर्मिती केली आहे.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">(Source-publicdomainpictures.net pixabay.com)</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">त्याचबरोबर भारतातील शालेय ते पदवीधर विद्यार्थी विविध उपक्रमाद्वारे नाविन्यपूर्ण कल्पना सादर करण्याचा प्रयत्न करीत असतात.अगदी शालेय (इ.५वी-इ.१०वी) विद्यार्थी देखील भाग घेत असतात. उदा.जलशुद्धीकरण प्रकल्प, हातमाग यंत्र, सौरऊर्जेचा वापर करून बीजारोपण करणारे यंत्र, गॅस गळतीचे संकेत देणारे यंत्र, कचरा व्यवस्थापन, झाडापासून लाख मिळवणारे यंत्र, डिजिटल लॉक सिस्टीम, धान्यातील कचरा गोळा करणारे यंत्र इ. ही जिद्द मोठ्यांसाठी नक्कीच प्रेरणादायी ठरू शकते .यावरून सहजरित्या हे सिद्ध होते की भारतात बुद्धिमत्तेची आणि नवनिर्मात्यांची कमी नाही.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">"People being not research oriented in India is not because of lack of curiosity or scientific aptitude but more because of social, political and financial reasons "</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">संशोधन क्षेत्रातील वाढीस चालना देण्यासाठी कार्यरत राहणे आवश्यक आहे. यासाठी सरकारी सेवा पुरवणाऱ्या संस्था आणि उद्योगसमूह यांनी आर्थिक सहाय्य मिळवून देण्यासाठी प्रयत्न करावेत. आर्थिक सहाय्य किंवा देणगी पुरवताना कडक नियमांची अंमलबजावणी होणे गरजेचे आहे. देशातील विद्यापीठे ,शैक्षणिक संकुले सहयोगाने एकत्रित कार्यरत राहावे . संशोधक आणि विद्यार्थ्यांना कौशल्यपूर्ण ज्ञान विकसित करण्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे . शैक्षणिक अभ्यासक्रमातील गुणवत्तावाढीस चालना देण्याचा प्रयत्न करावा.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">आपल्या देशात तरुण संशोधकासाठी अनेक शिष्यवृत्ती योजना आणि उपक्रम भारत सरकार, राज्य सरकार आणि स्वयंसेवी संस्था राबवत असतात.त्या योजनांचा सुयोग्य लाभ घेण्याचा प्रयत्न करावा.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">उदा. Fast Track Schemes for young scientists, PM's Rural Fellowship, William Clinton fellowship, Azim Premji fellowship, Rajiv Gandhi National fellowship, Bose National fellowship, Ramanujan fellowship etc.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">भारतातील तरूणांनी संशोधन क्षेत्रात कार्यरत राहण्याबाबत विचार करायला हवा. संशोधनातील आपल्या कक्षा रुंदावण्याकडे अधिक भर द्यायला हवा.संशोधनाची प्रक्रिया ही खूप वेळखाऊ आणि गुंतागुंतीची असली तरीही त्यावर पर्याय शोधण्यास सक्रिय असायला हवे . संशोधनासाठी आर्थिक आणि सामाजिक साहाय्य यावर अवलंबून असले तरी त्यातूनही मार्ग काढण्याची मानसिकता निर्माण करावी . तरुण विद्यार्थ्यांनी व्यावसायिक शिक्षणाबरोबरच संशोधन क्षेत्राचाही विचार करावा . आपले ज्ञान हे केवळ अधिक नफा मिळवून देण्याऱ्या नोकरीत न वापरता त्याचा आणखी काही सुयोग्य वापर होईल का याचाही विचार करावा . "एक यशस्वी संशोधन हे कित्येक गरजू लोकांसाठी महत्वाचे ठरत असते ". संशोधनात्मक कार्यांचा वापर हा वर्षानुवर्षांसाठी उपयोगाचे ठरत असते . त्याचबरोबर आपल्या बुद्धिमत्तेचा आणि मेहनतीचा वापर हा देशासाठी आणि समाजासाठी वापरण्याची अनोखी संधी आपल्याला प्राप्त होत असते.</span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br />Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-23811402372340155492018-01-10T21:31:00.001+05:302021-03-14T21:35:41.063+05:30बिटकॉइन म्हणजे काय ?<p> <span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">लेखक -</span><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;"> </span><span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">अक्षर प्रभू देसाई</span></p><a href="https://img.etimg.com/thumb/width-640,height-480,imgsize-66257,resizemode-1,msid-63423427/industry/banking/finance/banking/a-crypto-bank-you-can-grow-with/bitcoin.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="480" data-original-width="640" src="https://img.etimg.com/thumb/width-640,height-480,imgsize-66257,resizemode-1,msid-63423427/industry/banking/finance/banking/a-crypto-bank-you-can-grow-with/bitcoin.jpg" /></a><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">कुठल्याही समाजांत "चलन" हि गोष्ट फार महत्वाची आहे. जुन्या काळी राजे महाराजे आपल्या नावानेमुद्रा करायचे आणि लोक चलन म्हणून ती वापरत. सोने सुद्धा चलन म्हणून वापरले जायचे. चलन म्हणजे नक्की काय ? समजा आपण शेतकरी आहात आणि आपण संत्री पिकवता. तुम्हाला केस कापायची गरज भासली तर तुम्ही न्हाव्याकडे जाऊन केस कापू शकता आणि त्याला बदल्यांत एक टोपली भरून संत्री देऊ शकता. पण न्हावी इतक्या संत्रांचे करील तरी काय ? तर तो ती संत्री अंडी वाल्याला देऊन अंडी घेऊ शकतो. पण संत्री, अंडी, इत्यादी वस्तू एका जागेवरून दुसऱ्या जागेवर नेणे कठीण आहे.अशा परिस्तिथीत "चलन" हि गोष्ट वापरली जाते. जेंव्हा आपण १०० रुपयांची नोट कुणाला देतो तेंव्हा त्या नोटेला महत्व नसते तर "ती नोट देऊन बदल्यांत आम्हाला काय मिळू शकते?" ह्या भावनेला जास्त महत्व असते. </span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">४० वर्षे आधी १०० रुपयांना प्रचंड महत्व होते ,कारण शंभर रुपयांत १ आठवड्याचे अन्न सहज येत असे. आज १०० रुपयांत फार तर १ दिवसाचे अन्न येते. १०० रुपयांची किंमत कमी का झाली ? कारण सरकारने जास्त पैसा छापला. कागदी पैसे सरकार वाट्टेल तेंव्हा छापू शकते. आणि ज्यावेळी सरकार पैसे छापते त्या वेळी पैश्यांची किंमत कमी कमी होत जाते. भारतीय चलन छापण्याची जबाबदारी रिझर्व बँक वर आहे. प्रत्येक देशाची आपली अशी एक सेंट्रल बॅंक असते जी सरकार साठी पैसे छापते. झिम्बाबे, व्हेनेझुएला सारख्या देशांनी बेजबाबदार पणे खूप पैसा छापला आणि त्यांच्या चलनाची किंमत आज शून्य आहे.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">सरकार शिवाय चलन</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">बिटकॉइन हे एक डिजिटल चलन आहे आणि ह्याला कुठल्याही सरकारची गरज नाही. सातोशी नावाच्या एका गूढ वैज्ञानिकाने ह्याचा शोध लावला आणि नंतर अनेक लोकांनी हातभार लावून बिटकॉइन ची निर्मिती केली. गणिती दृष्टिकोनातून फक्त २१ दशलक्ष बिटकॉईन्स अस्तित्वांत येऊ शकतात त्यामुळे सरकारी चालना प्रमाणे अत्याधिक चलन निर्माण करून बिटकॉइन ची किंमत कमी होऊ शकत नाही. ज्यावेळी दोन व्यक्ती बिटकॉईन्स ची देवाण घेवाण करतात तेंव्हा त्याला "रेकॉर्ड" म्हटले जाते. अश्या रेकॉर्डसना एकत्रित स्वरूपांत पहिले तर त्यांचे "ब्लॉक" बनतात. बिटकॉईन्स मध्ये कुणीही माणूस ह्या "ब्लॉक्स" चे व्यवस्थापन करण्याची जबाबदारी घेऊ शकतो. म्हणजे थोडक्यांत ज्या प्रकारे बँक आमच्या देवाण घेवाणीची नोंद ठेवते त्या प्रमाणे बिटकॉईन्स च्या देवाण घेवाणीची नोंद कुणीही ठेवू शकतो. </span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">पण मग ब्लॉक्स ची नोंद ठेवणारा माणूस त्यांत गडबड करणार नाही ह्याची काय शाश्वती ? तर इथे सातोशी ह्यांचे गणित कामाला येते. ब्लॉक्स व्यवस्थापन करणाऱ्याला त्यांत काही गडबड नाही हे एक गणिती मार्गाने सिद्ध करावे लागते. हे गणित अत्यंत क्लिष्ट असून त्यासाठी खूप वेळ लागून संगणकाला हे "प्रूफ ऑफ वर्क" निर्माण करावे लागते. काही ब्लॉक्स अशा पद्धतीने ठेवल्यानंतर त्या माणसाला काही बिटकॉईन्स भेट स्वरूपांत मिळतात. आजपर्यंत जे १३ दशलक्ष बिटकॉईन्स वापरत आहेत ते सर्व बिटकॉईन्स अशा पद्धतीने निर्माण झाले आहेत. ह्यालाच बिटकॉइन मायनिंग असे म्हणतात. </span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px; font-weight: 700;">चलनाची देवाण घेवाण</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">साधारण रुपया प्रमाणेच बिटकॉईन्स सुद्धा आपण इतरांना देऊ शकतो. बिटकॉईन्स एका डिजिटल वॉलेट (बटवा) मध्ये ठेवले जातात. आपला बटवा म्हणजे एक गुप्त पासवर्ड असतो. हा पासवर्ड इतरांना सापडला तर इतर लोक आपले बिटकॉईन्स चोरू शकतात. त्यामुळे हा पासवर्ड सुरक्षित ठेवणे अत्यंत महत्वाचे आहे. पेटीएम किंवा आपल्या UPI प्रमाणे आपण आपल्या बिटकॉईन्स बटव्या मधून साधारण रुपया पैशाप्रमाणेच बिटकॉईन्स सुद्धा आपण इतरांना पाठवू शकतो. </span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">बिटकॉईन्सच्या हजाराव्या भागाला मिलीबिटकॉइन असे म्हटले जाते तर १०० दशलक्ष भागाला सातोषी म्हटले जाते.</span><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><br style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;" /><span style="background-color: white; color: #718096; font-family: "Nunito Sans", sans-serif; font-size: 16px;">हा लेख लिहिताना १ बिटकॉईन्स ची किंमत सुमारे ७ लाख होती. भारतांत बिटकॉईन्स घ्यायचा तर तुम्ही तो zebpay किंवा coinsecure ह्या संकेतस्थळांवर घेऊ शकता.</span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br />Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-33714730898914019102017-05-01T14:03:00.001+05:302017-05-01T14:05:02.990+05:30नाईट वॉक : मराठी लघुकथा संग्रह<p dir="ltr"><b>संयुक्त महाराष्ट्रासाठीच्या लढ्यात साहित्यिकांचा मोठा वाटा होता.</b><br>
महाराष्ट्राने हा लढा तलवारीच्या धारेने नव्हे, तर लेखणीच्या धारेने जिंकला होता. याच साहित्यिकांना मानवंदना म्हणून २०१३ पासून महाराष्ट्र दिन एका वेगळ्या कारणासाठी ओळखला जात आहे. तो म्हणजे अभिषेक ठमके यांच्या पुस्तकांसाठी. 'मैत्र जीवांचे' (2013), 'महाराष्ट्राचे शिल्पकार' (2014), 'अग्निपुत्र' (2015), 'पुन्हा नव्याने सुरुवात' (2016) अशी पुस्तके प्रकाशित करत त्यांनी अनेक पुरस्कार पटकावले आणि याच प्रवासात या वर्षी त्यांचे 'नाईट वॉक' हे पुस्तक प्रकाशित झाले आहे. कवितासागर हे या पुस्तकाचे मुख्य प्रकाशक आहेत. या पुस्तकाच्या माध्यमातून त्यांनी आपली डायरीच वाचकांसाठी उपलब्ध करून दिली आहे. सोबत दिलेल्या लिंकवर क्लिक करून पुस्तक अवश्य वाचा.</p>
<p dir="ltr">Wattpad https://goo.gl/yiXFMZ<br>
Google Play https://goo.gl/UkQdcW<br>
BookStruck https://goo.gl/NCiDa4<br>
Readwhere https://goo.gl/wjtT8V</p>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4Ne7by1f4K8Ylg9KBaQo0e1RcQ3wASB432vHI7dTkEDoHwjN1KIuNkx37T_FCsrZl0oOJAR3sKDrf_yAXlCV6i2j3mo1pkgQ2c2dQ6VRMhh1e6K2jTf3AB2PWIwZUIAB4vhKn72ZXtiA/s1600/Punha+Navyane+Suruvaat+-+Full+Cover+-+Final_20170328174429989_20170328174936680.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"> <img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4Ne7by1f4K8Ylg9KBaQo0e1RcQ3wASB432vHI7dTkEDoHwjN1KIuNkx37T_FCsrZl0oOJAR3sKDrf_yAXlCV6i2j3mo1pkgQ2c2dQ6VRMhh1e6K2jTf3AB2PWIwZUIAB4vhKn72ZXtiA/s640/Punha+Navyane+Suruvaat+-+Full+Cover+-+Final_20170328174429989_20170328174936680.jpg"> </a> </div>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-30258768430374977152016-04-01T11:48:00.002+05:302016-04-01T11:51:55.349+05:30पुन्हा नव्याने सुरुवात पुस्तकाचा व्हिडियो ट्रेलरपहिल्यांदाच मराठी पुस्तकाचा व्हिडियो ट्रेलर रिलीज होत आहे. ट्रेलर पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा. <iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/Z8j-a07m3xU" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-61057274717508568172015-07-31T17:12:00.000+05:302015-07-25T17:13:50.425+05:30‘IVF’चा प्रवास ‘डिझायनर बेबी’पर्यंत<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
आयव्हीएफ तंत्रामुळे १९७८मध्ये जगातील पहिली टेस्ट ट्यूब बेबी जन्मली. त्याच्या २० वर्षांनंतर, म्हणजे १९९८ मध्ये औरंगाबादेत पहिला टेस्ट ट्यूब बेबी बॉय जन्माला आला. तंत्रज्ञानाच्या अफाट प्रगतीमुळेच 'आयव्हीएफ'चा सक्सेट रेट ७ ते १० टक्क्यांवरून ६० ते ७० टक्क्यांपर्यंत पोहोचला असून, लवकरच विस्तारित पीजीडी तंत्रज्ञानामुळे पाहिजे त्या रंगरूप-उंची-आकार आणि अनुवंशिक गंभीर-दुर्धर आजार-विकार टाळून खात्रीशीर सुदृढ मूल जन्माला घालणे शक्य होणार आहे. पाश्चात्य देशांत हे तंत्रज्ञान विकसित झाले आहे. भारतामध्येही अशा प्रकारची 'डिझानर बेबी' नजिकच्या भविष्यात कधीही जन्मू शकते, अशी परिस्थिती आहे. डॉ. रॉबर्ट एडवर्ड व डॉ. पॅट्रिक स्पेप्टो यांच्या अथक परिश्रमातून आणि शंभरपेक्षा जास्त प्रयोग अयशस्वी झाल्यानंतर १९७७मध्ये 'इन व्हिट्रो फर्टिलायझेशन' (आयव्हीएफ) तंत्र यशस्वी झाले आणि १९७८मध्ये लुईस ब्राऊन ही पहिली टेस्ट ट्यूब बेबी लंडनमध्ये जन्मली. १९९८ मध्ये आैरंगाबादेतील पहिली टेस्ट ट्युब बेेबी बॉय जिल्ला हॉस्पिटलमध्ये जन्मला. यासंदर्भात जिल्ला हॉस्पिटलच्या ज्येष्ठ स्त्रीरोग-वंध्यत्वतज्ज्ञ डॉ. मंजू जिल्ला 'मटा'ला म्हणाल्या, 'लुईस ब्राऊनला झालेली दोन्ही मुले ही नैसर्गिक प्रसुतीद्वारे झाली आहेत आणि अशी अनेक उदाहरणे आहे. त्यामुळे आयव्हीएफ तंत्राचा कुठलाही दुष्परिणाम होत नसल्याचे स्पष्ट झाले. पाश्चात्य महिलांमधील 'फॅलोपियन ट्यूब'च्या मोठ्या समस्येमुळे या तंत्राला प्रचंड मागणी होती व तंत्रज्ञान झपाट्याने विकसित गेले. स्त्री बिजकोषामध्ये थेट शुक्राणू सोडण्याच्या 'इक्सी' तंत्राने सक्सेस रेट वाढला. 'पीजीडी' तंत्रज्ञानाने शंभर टक्के निर्दोष गुणसूत्रांची निवड करणे शक्य झाले असून, त्यामुळे सक्सेस रेट ६० ते ७० टक्क्यांपर्यंत जाऊ शकतो. अर्थात, लॅबमधील अत्युच्च तंत्रज्ञान, तज्ज्ञांवर सक्सेस रेट अवलंबून असून, सर्वसाधारणपणे भारतात ५० टक्क्यांपर्यंत हा रेट आहे. आता तर जन्माला येणाऱ्या मुला-मुलीचा अपेक्षित रंग-केशरचना-उंची व इतर शरीररचनाही तीन प्रकारच्या पीजीडी तंत्रामुळे शक्य झाले आहे.'</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
इक्सी, लेझर अॅसिस्टेड तंत्र, लॅबमधील क्लास १०० तंत्र, औषधी-इंजेक्शनमुळे सक्सेस रेट ५० टक्क्यांपर्यंत आणणे शक्य झाले आहे. अर्थात, अजूनही तंत्रज्ञान विकसित होण्यास मोठा वाव आहे. वंध्यत्वाचे प्रमाण वाढत असताना हे तंत्रज्ञान मानवासाठी कल्याणकारी ठरत आहे.</div>
</div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-62389296722013481292015-07-29T13:01:00.000+05:302015-07-29T13:01:00.173+05:30ज्या गोष्टींचे जगाला काहीच नवल वाटत नाही अशा गोष्टींना भारतात डोक्यावर घेतले जाते.<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
इंग्रजी :-</div>
<div style="text-align: justify;">
जगात कुठेही नसेल इतके महत्व भारतात इंग्रजी भाषेला दिले जाते इंग्रजी बोलता येत नसेल तर तो अडाणी समजला जातो ... अरेरे !!!</div>
<div style="text-align: justify;">
गोरेपणा : -</div>
<div style="text-align: justify;">
गोरेपणाला भारतीय मुर्ख मंडळी एवढे भुललेत की या गोष्टीचा फायदा घेउन काही नामवंत कंपन्या गोरे बनवन्याच्या क्रिम तयार करुन दरवर्षी हजारो कोटी रुपये कमवतात !</div>
<div style="text-align: justify;">
रिअॅलिटी शो :-</div>
<div style="text-align: justify;">
यात तर सगळं ठरवुन केलं जातं आणि भारतीय मुर्खासारखे खरं समजुन बघत बसतात ! त्यामुळे वास्तविक खरोखर असणारे कलाकार पडद्यामागेच राहतात हेच खुप मोठे दुर्दैव आहे !</div>
<div style="text-align: justify;">
लग्नसमारंभ :-</div>
<div style="text-align: justify;">
बडेजाव आणि प्रतिष्ठा दाखवण्याचा सर्वात मोठा मार्ग काही मुलींच्या बापांना तर मुलगीच्या विदाई पेक्षा दिखावा महत्वाचा वाटतो !</div>
<div style="text-align: justify;">
इंजीनियरिंगची पदवी :-</div>
<div style="text-align: justify;">
७० % मुलांच्या बापांना आपल्या मुलाने समाजसेवक, नामवंत खेळाडु, देशभक्त बनन्यापेक्षा इंजीनियरिंग पदवी मिळवुन श्रीमंत बनावं असेच वाटते. बाकीच्या क्षेत्रात नोकरी करणे काय पाप आहे का ??</div>
<div style="text-align: justify;">
क्रिकेट :-</div>
<div style="text-align: justify;">
भारतात क्रिकेट हा खेळ नसुन धर्मच मानुन त्याची पुजा केली जाते ! लाखोंची सट्टेबाजी चालते ! भारतातील इतर अनेक खेळांना जगात डिमांड मिळते भारतात फक्त क्रिकेटच पाचवीला पुजलाय !</div>
<div style="text-align: justify;">
सोने -</div>
<div style="text-align: justify;">
जगात ज्या सोन्याचा सर्वांना कंटाळा येतो तेच सोने मिळवण्यासाठी भारतीय महिला जणु काय शपथच घेउन बैसल्यात ! त्याच सोन्याची भारतात जीवघेणी चोरी सुद्धा होते वा काय छान दुर्दैव आहे !</div>
<div style="text-align: justify;">
लोक काय म्हणतील ?</div>
<div style="text-align: justify;">
हे केले तर लोक काय म्हणतील... ते खाल्ले तर लोक काय म्हणतील... हे कपडे घातले तर लोक काय म्हणतील.... अरे काय चाललय ?? लोकांच्या म्हणण्याने चालाल तर मुर्ख बनाल ! आत्महत्या करणारे पऩ हाच विचार करतात लोक काय म्हणतील ??? मी तर यांना आर्धवटच म्हणतो</div>
<div style="text-align: justify;">
बोर्डाची परिक्षा :-</div>
<div style="text-align: justify;">
जगात कुठे इतके महत्व दिले जात नाही येवढे भारतात बोर्डाच्या परिक्षेला महत्व दिले जाते ! किती तरी मुलं तर बोर्डाची परिक्षा ऐकुनच येवढे घाबरतात की ते परिक्षेला सुद्धा जात नाहीत</div>
<div style="text-align: justify;">
परदेशी ब्रँड : -</div>
<div style="text-align: justify;">
ज्या वस्तु परदेशात कचर्यात टाकुन दिल्या जातात त्या गोष्टी भारतात लाखों रुपये मोजिन खरेदी केल्या जातात ! जे पदार्थ परदेशात जनावरांना खायला देतात तेच पदार्थ भारतात कधी कधी माणसांच्या नावावर खपवले जातात... कसले हे दुर्दैव !</div>
<div style="text-align: justify;">
भारतातील ज्या इतिहासाचा जगात आदर्श घेतला जातो तोच इतिहास भारतात चुकीचा आणि खोटा सिद्ध केला जातो !</div>
<div style="text-align: justify;">
कमाल आहे राव...</div>
</div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-41669495801684711632015-07-27T13:00:00.000+05:302015-07-27T13:00:00.152+05:30पुरूषांनो, एव्हढं करून दाखवा !<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
एव्हढं करून दाखवा,<br />
पुरुषांनो, एव्हढं करून दाखवा<br />
दरवर्षी शब्दांची तीच फोलपटं सांडवण्यापेक्षा<br />
आमच्यासाठी....एव्हढं करून दाखवा<br />
एका तरी पुरूषाने... .सती जाऊन दाखवा<br />
आवडत्या(?) बायकोसाठी<br />
बघायचंय आम्हाला<br />
खाली जाळ लागताच.... बुडाला<br />
कसे येताय केकाटत; टुण्णदिशी उडी मारून<br />
सरणावरून, पेटलेले बुड घेऊन<br />
हात जोडत; ही रूढी बदलण्यासाठी<br />
एक करून दाखवा<br />
आपल्या लाडक्या(?) लेकीला<br />
स्वतः जन्म देऊन दाखवा... एकदातरी पुरुषाने<br />
बघायचंय आम्हाला<br />
कसे बोंबलत ठणाणा; मरणप्राय कळांनी<br />
सहन करताय ते....की उलट<br />
हात जोडत रडताय...नशीबाजवळ<br />
हा निसर्गनियम बदलण्यासाठी<br />
एक करून दाखवा<br />
ईतिहासात जाऊन... थोबाडीत मारून दाखवा<br />
युधिष्ठीराच्या आणि... समस्त पुरूषी बिनडोकांच्या<br />
पत्नीपेक्षा धर्म श्रेष्ठ; हे ढोंग उगाळल्याबद्दल<br />
करून दाखवा शीर धडावेगळे; दु:शासनाचे<br />
त्याचवेळी.... वस्त्रे पुरवण्यापेक्षा<br />
बघायचीय; तुमची मर्दुमकी(?) आणि प्रेम<br />
एक करून दाखवा<br />
झोपला असाल किंवा नसाल.... कोणा दुसरीसोबत<br />
तरी..... वनात जाऊन दाखवा; काही वर्षं तरी<br />
किंवा अग्नीपरिक्षा..<br />
धोब्याने सर्टीफिकेट दिले तरी; आमच्यासाठी<br />
बघायचंय आम्हाला....तुमचा त्याग, समर्पण<br />
तडफड; आमच्यासाठी<br />
आणि, नसाल करू शकत हे<br />
ढोंग्यांनो; तर बंद करा हे नाटक<br />
भाट बनून, एका दिवसापुरते..... थोतांड!<br />
दिनाबिनाचे..... नाही गरज आम्हाला<br />
या गायपोळ्याची..... आमच्या जन्मजन्मांच्या जखमांवर<br />
शब्दांची झूल पांघरण्याची<br />
माहित आहे आम्हाला; आमचे मोठेपण, महती<br />
आम्ही आहोत; समर्थ आता....जगण्यास, जगवण्यास<br />
आणि एक करून दाखवा<br />
हे शेवटचे;<br />
टाका हा ईतिहास गाडून; टाका त्या पोथ्या जाळून<br />
करा तर्पण मूर्ख रूढ्यांचे, जाळा मढे अक्कलशून्य परंपरांचे<br />
आणि द्या साथ; आम्हाला एक मित्र म्हणून<br />
जगण्याच्या समान हक्कासाठी<br />
निदान एव्हढे तरी<br />
कराल ना....<br />
आमच्यासाठी?<br />
कवी- उमेश कोठीकर .</div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-10121342173509495492015-07-24T12:59:00.000+05:302015-07-24T12:59:00.048+05:30स्त्रिया<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
एक स्त्री आपल्या पर्समधून एक फुटकळ नोट काढून कंडक्टरकडून घरच्या परतीचे तिकीट मागत आहे<br />
तिच्यावर अगदी आत्ताच ,काही वेळापूर्वी झाला आहे बलात्कार<br />
त्याच बसमध्ये एक दुसरी स्त्री आपल्यासारख्याच लाचार<br />
समवयस्क दोन-तीन स्त्रियांशी<br />
पदोन्नती आणि महागाई भत्त्याविषयी बोलते आहे<br />
कार्यालयातील तिच्या वरिष्ठांनी तिला आज पुन्हा मेमो दिला आहे<br />
एक स्त्री जिने अखंड सौभाग्यवती राहण्यासाठी ठेवले आहे<br />
करवा चौथचे निर्जल व्रत<br />
ती पती वा सासूच्या हातून मारले जाण्याच्या भीतीने गाढ झोपेतूनच<br />
किंचाळत उठते अचानक<br />
एक स्त्री अर्ध्या रात्री बाल्कनीत उभी आहे बघत वाट<br />
आपल्यासारख्याच असुरक्षित आणि असहाय कुण्या दुसऱ्या स्त्रीच्या घरून<br />
परतणाऱ्या आपल्या दारुड्या नवऱ्याची<br />
संशय-शंका , असुरक्षितता आणि भीतीने वेढलेली एक स्त्री मार खाण्याआधी<br />
अतिशय दबल्या आवाजात विचारते आहे आपल्या नवऱ्याला की -<br />
कुठे खर्च झाले तुमच्या पाकिटातल्या पगारातील अर्ध्यापेक्षा जास्त पैसे?<br />
एक स्त्री आपल्या मुलाला आंघोळ घालताना रडू लागते उगीचच<br />
हमसून हमसून<br />
आणि मुके घेते त्याचे वेड्यासारखे पटापटा<br />
आणि शोधू पाहतेय त्याच्या भविष्यात आपल्यासाठी एखादे शरणस्थळ<br />
किंवा एखादी गुहा<br />
एका स्त्रीचे हात पोळले आहेत तव्यात<br />
एकीवर तेल पडले आहे कढईतले उकळते<br />
इस्पितळात हजार टक्के भाजलेल्या स्त्रीचा कोळसा नोंदावातोय<br />
आपल्या मृत्युपूर्व जबानीत की-कोणीही जाळले नाही तिला<br />
तिच्याशिवाय बाकी सगळेच आहेत निर्दोष<br />
अगदी चुकून तिच्याच हातून फुटले तिचे नशीब आणि भडकला स्टोव्ह<br />
एक स्त्री नाकातून ओघळणारे रक्त पुसत बोलतेय<br />
शपथ घेऊन सांगते ,माझ्या भूतकाळात कुठेच नव्हते प्रेम<br />
तिथे होती एक पवित्र ,शतकांएवढी जुनाट धगधगती भयाण शांतता<br />
ज्यात झिजत राहिला फक्त तुमच्याचसाठी माझा देह<br />
एका स्त्रीचा चेहरा संगमरवरासारखा पांढराफटक<br />
तिने कदाचित कुणालातरी सांगितले आहे आपले दु:ख किंवा तिच्या<br />
हातून हरवला आहे एखादा दागिना<br />
एक छताच्या वाशाला बांधते आहे ओढणी<br />
तिच्या प्रियकराने सार्वजनिक केले आहेत तिचे फोटो आणि पत्र<br />
एक स्त्री फोन पकडून रडतेय<br />
एक स्वत:शीच बरळत कुठल्याशा भावनातिरेकात पळतच येते बाहेर<br />
रस्त्यावर<br />
अस्ताव्यस्त केसांसह , कोणत्याही कपड्यांविना<br />
काही स्त्रिया बस स्थानकांवर किंवा रेल्वे फलाटांवर उभ्या आहेत विचारत<br />
की त्यांना कोणत्या गाडीत बसून कुठे जायचे आहे या जगात<br />
एक स्त्री हतबल होऊन म्हणते आहे की-तुला जे करायचे आहे माझ्याशी<br />
ते कर पण मला कसं तरी जगू दे फक्त<br />
एक सापडलीये मेलेली … शहराच्या अगदी गजबजलेल्या बागेत<br />
आणि तिच्या शवापाशी बसून रडतो आहे तिचा दीड वर्षांचा मुलगा<br />
तिच्या झोळीत मिळते दुधाची एक रिकामी बाटली ,<br />
प्लास्टीकचा एक छोटासा पेला<br />
आणि हिरव्या-पिवळ्या रंगाचा एक चेंडू<br />
ज्याला हलवल्यावर आताही येतो आहे त्यातून<br />
खुळखुळयासारखा आवाज<br />
एक स्त्री जी यासिडने भाजली आहे,खूश आहे किमान वाचला आहे<br />
तिचा उजवा डोळा<br />
एक स्त्री तंदूर भट्टीत जळताना आपली बोटे हलवते आहे हळूहळू<br />
ती चाचपून पाहते आहे बाहेरचा अंधार<br />
एक फरशी पुसते आहे<br />
एक भांडी घासते आहे<br />
एक कपडे धूत आहे<br />
एक मुलाला पोत्यावर झोपवून रस्त्यावर खडी पसरवते आहे<br />
एक फरशी पुसता पुसता बघतेय राष्ट्रीय च्यानेलवरची फ्याशन परेड<br />
एक वाचतेय बातमी की संसदेत वाढणार आहे त्यांची टक्केवारी<br />
एका स्त्रीचं काळीज जे लप्पकन पोत्यातून पडलं आहे बाहेर<br />
सांगतं आहे-फेकून कुठल्या तरी नाल्यात मला,लवकर परत ये<br />
मुलांना शाळेसाठी उठवायचं आहे लवकर<br />
नाश्ता त्यांना जरूर दे,कणिक मी मळूनच आले होते<br />
राजधानीतल्या पोलिस चौकीच्या गेटवर बसल्यात दोन स्त्रिया जमिनीवर<br />
एकमेकीला बिलगून गुपचूप<br />
पण साऱ्या ब्रम्हांडात घुमतो आहे त्यांचा हाहाकार<br />
हजारो लाख्खो दडून बसतात गर्भाच्या अंधारात<br />
या जगात जन्म घ्यायला नाकारत<br />
तिथेही त्यांना शोधून काढतात हेर ध्वनितरंग<br />
तिथेही,जाते हत्यारी कट्यार स्त्री-अर्भकाच्या आरपार .<br />
<br />
-उदय प्रकाश<br />
अनुवाद-राहुल कोसंबी ,मुक्त शब्द एप्रिल २०१३' मधून</div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8443775947448564512.post-63573649594230746382015-07-22T12:58:00.000+05:302015-07-22T12:58:00.213+05:30मुसलमान समाजात देखील खूप मोठ्या प्रमाणावर अंधश्रद्धा आहेत<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
मुसलमान समाजात देखील खूप मोठ्या प्रमाणावर अंधश्रद्धा आहेत आणि त्या अज्ञानापायी जोपासल्या जातात अनेक दर्ग्यात असले प्रकार आपल्याला पाहायला मिळतात त्यापैकीच एक म्हणजे एका बोटाने दगड उचलला जाणे होय, भक्तांनी केवळ आपले बोट लावले तरी तो दर्ग्यातला दगड उचलला जातो हा प्रकार करीम आली दर्ग्यात साताऱ्यात होत होता त्याची पोलखोल शेवटी अंनिस ने केली.. त्यात सामील असणारे बदमाश मात्र दगडाला बळ लावत असतात आणि भक्ताला वाटते केवळ एका बोटाने मोठा दगड उचलला जातोय... हीच आहे भोंदुगिरी..</div>
<div style="text-align: justify;">
अंधश्रद्धा सर्वच धर्मात आहेत... हल्ली प्रबोधानात जो निकष हिंदू धर्माला लावला जातो... तो इतर कूठल्या धर्माला लावला जात नाही त्यामुळे एका धर्मातील अंधश्रद्धेबद्दल बोलणं बरोबर नाही.. जेव्हा शिकलेला माणूस अशा गोष्टीवर श्रध्दा ठेवतो तेव्हाच ती अंधश्रद्धा होते.. चिकीत्सा ही सर्व धर्मांची झाली पाहीजे... जसे आपण हिंदू धर्मपुराणकथा, हे सर्व थोतांड आहे असे म्हणतो... अश्याच प्रकारचे थोतांड हे मुस्लीम-खिश्चन इतर धर्मात आहे.. त्याविरूद्ध बोलण्याची धमक सुद्धा आपणात असावी.. अन्यथा हे बेगडेपणच ठरेल...</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अंधश्रद्धा सर्वच धर्मात आहे. कट्टरता देखील सर्वच धर्मात आहे. पण प्रत्येकाला वाटत की आपल्या धर्मातील अंधश्रद्धा फारशी घातक नाही पण दुसऱ्या धर्मातील अंधश्रद्धा मात्र फार घातक आहे त्यामुळे बहुतेक जण दुसऱ्या धर्मातील अंधश्रद्धेवर बोलतो.. माझाच धर्म सर्वश्रेष्ठ ही जगातील सर्वात मोठी अंधश्रद्धा !!</div>
<div style="text-align: justify;">
Dr tambe, Sattar Shaikh, sakya nitin, vaibhav kokat, nikesh jithe.</div>
</div>
Abhishek thamkehttp://www.blogger.com/profile/08511156093202885890noreply@blogger.com0